Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

HERINNERING EN HERSTEL. MEMORIA IN FUNCTIE VAN RESTAURATIE IN
HET GOUDSE VROUWENKLOOSTER SINT-MARGARETHA
Koen Goudriaan
Vrije Universiteit Amsterdam
‘In het derde jaar van zijn bewind, namelijk in 1452, brachten heer Heyman Florisz van
’s-Gravenzande en de genoemde priorin [Marie Jan Gijsbrechtszdochter] tot herinnering bij het
nageslacht de kronieken van het huis zo goed ze konden vanaf het begin van de stichting kort
en bondig bijeen. Evenzo lieten zij de stichtingsoorkonden en de privileges, evenals de renten
uit weldaden of memoriën en alle andere rentebrieven getrouw opschrijven door broeder
Lambert Willemsz, priester en regulier van Sion, die toen hun kapelaan was, en dit alles
redigeerden ze in de vorm en naar de manier van een register.’ 1
De optekenactiviteit waarvan in dit citaat sprake is, wordt vermeld in het kroniekje van het
Sint-Margarethaklooster te Gouda, kort voor het slot daarvan. In deze bijdrage wordt ingegaan
op de omstandigheden waaronder het collectief geheugen van het klooster werd vastgelegd en
op de implicaties van het besluit om hiertoe over te gaan. Eerst wordt het klooster zelf kort
geïntroduceerd, evenals het zogenaamde Hollandse Kapittel waarvan het rond 1452 deel
uitmaakte . Het centrale deel van het artikel is gewijd aan de analyse van een handschrift dat
behalve het kroniekje ook een cartularium bevat. Ter aanvulling worden dan nog twee andere
documenten besproken, een necrologium en een Latijnse boekenlijst. Samen werpen deze
documenten licht op de betekenis die in het Margarethaklooster rond het midden van de
vijftiende eeuw aan herinnering en gedachtenis werd gehecht.
1. KLOOSTER EN KAPITTEL
Het Margarethaconvent is in 1386 gesticht als huis van devote zusters; het was één van de vele
exponenten van de beginnende Moderne Devotie. 2 In 1399 namen de zusters de derde regel van
1
Gouda, Streekarchief Midden Holland (SAMH), Kloosters inv. 95, fols 1 r -6 v . Citaat fol. 6 r : ‘Heymannus Florentii
de Sgravensande (...) tercio regiminis sui anno, anno videlicet Domini quinquagesimo secundo, simul et priorissa
prefata [= Maria filia Iohannis Ghijsberti] ad posterorum memoriam cronicas domus ab inicio fundationis breviter
et summatim prout poterant colligentes pariterque et literas fundationis ac privilegiorum atque beneficiorum
seu memoriarum redditus necnon et omnes alias suorum reddituum literas per fratrem Lambertum Wilhelmi
presbiterum regularem de Syon eorum protunc cappellanum conscribi fideliter fecerunt ac in formam et modum
registri hec simul omnia redegerunt.’
2
Het kroniekje is de belangrijkste bron voor dit beknopte overzicht. Zie verder: J. Taal, De Goudse kloosters in
de Middeleeuwen (diss. Nijmegen; Hilversum: Brand, 1960), pp. 20-25; K. Goudriaan, ‘Gouda en de Moderne
Devotie’, Historisch Tijdschrift Holland, 27 (1995), pp. 119-41; Idem, ‘De verdwenen kloosters’, in Gouda.
89