Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

en die door haar bevalligheid verdriet verdreef en blijheid opwekte.’ 12 De emotionele
betrokkenheid bereikt een hoogtepunt wanneer Jordaens verhaalt hoe Jan gewoon was ‘s nachts
te waken bij het ziekbed van medebroeders. Zich rechtstreeks richtend tot Jan vraagt Jordaens
zich vervolgens vertwijfeld af wie nu ‘s nachts bij zijn ziekbed zal waken nu Jan overleden is. 13
Doorheen de beschrijving van de deugden wordt een tipje van de sluier opgelicht in verband
met het dagelijks leven in Groenendaal omstreeks 1350. We komen te weten dat er veel belang
gehecht werd aan stilzwijgen en aan het zich op regelmatige tijden eenzaam terugtrekken in de
cel, waar men las, bad en teksten kopieerde of illumineerde. 14 Een belangrijke passage in
de Planctus is deze waar Jordaens vermeldt dat Jan ook nieuw geschreven boeken zou
geïllumineerd hebben, maar – volgens Jordaens – weigerde Jan afbeeldingen van dieren en
andere dingen te tekenen die ‘een geur van ijdelheid verspreidden’. 15 Daarentegen tekende hij
– op aanvraag of aangespoord door devotie – wel met de grootste verering de gekruisigde
Christus of de maagd Maria of de beeltenis van een of andere heilige. Dankzij deze informatie
werd Jan Spieghel aangewezen als eerste verluchter van Groenendaal en kon ook bewezen
worden dat in Groenendaal kort na de stichting al handschriften gekopieerd en geïllumineerd
werden.
De hagiografische gemeenplaatsen zijn schering en inslag in de Planctus. Hoewel Jan
Spieghel de eenzaamheid van zijn kloostercel erg waardeerde, schuwde hij het werken met de
andere broeders niet. Wanneer de hooi- en oogsttijd aanbrak, betoonde hij zich meer ijverig
en onvermoeibaar dan zijn medebroeders bij het werken op het land, terwijl hij daarbij een
absoluut stilzwijgen in acht nam. Hij spaarde zijn ledematen niet, zelfs indien ze gezwollen
en verzwakt waren van het harde labeur. Jordaens prijst Jans uitzonderlijke uithoudings -
vermogen en het feit dat hij nooit excuses zocht om zich aan een taak te onttrekken. Om de
gehoorzaamheid van Jan te beschrijven, stelt Jordaens zich niet tevreden met louter zijn eigen
getuigenis maar haalt hij er ook de getuigenis bij van de novicenmeester Reynier vanden
Daele. 16
Ook op ascetisch vlak was Jan volgens Willem een navolgenswaardig voorbeeld: hij was
matig met voedsel en drank, karig met slaap en bijzonder zuinig inzake het zich verwarmen,
zelfs gedurende de winter. In het refectorium at hij alles wat hem voorgeschoteld werd met
onverschilligheid en weigerde hij extra porties. Zelden dronk hij wijn, en dan nog uitsluitend
op bevel: hij was met een zeer kleine slok tevreden en dronk de wijn nippend. Tot het einde van
zijn leven was hij gewoon nachtwakes te doen, die hij volgens Jordaens wellicht nog verder -
gezet zou hebben tijdens zijn ziekte, indien de magister (Reynerus) het hem niet verboden had.
De maagdelijke kuisheid van Jan wordt door Jordaens geïllustreerd aan de hand van
diens baardloosheid, afgezien van enkele bijna onzichtbare jeugdige sprieten, terwijl Jans
12
‘Fateor, carissime, illam tuam dulcem faciem, tuumque illud gracile os, pii risus amoenitate floridum, efficaciam
mihi saepissime dedisse ac praebuisse smaragdi, sui gratiositate aspectus fugando tristitiam, laetitiam excitando.’
Analecta Bollandiana, 4 (1885), p. 325.
13
‘Unde, mi dilecte frater, si ego nunc aliqua aegritudine decumberem, quis circa me vigilaret?’ Analecta
Bollandiana, 4 (1885), p. 327.
14
‘Amorem praeterea solitudinis mihi probat jugis cellae in regularium intervallorum vacationibus immoratio: in
qua, clauso super te ostio, aut legebas, aut orabas aut scribebas; aut certe illuminabas libros noviter scriptos eosque
vermiculabas, seu, ut communiter dicitur, florabas.’ Analecta Bollandiana, 4 (1885), p. 326.
15
‘… aliquam vanitatem redolentia…’ Analecta Bollandiana, 4 (1885), p. 326.
16
‘Testor et ego’ en ‘testatur et frater Reynerus, supprior, et tuus ab ingressu Ordinis magister pariter et
confessor’, Analecta Bollandiana, 4 (1885), p. 327. Ook wanneer Jan Spieghels slechte gezondheidstoestand aan
de medekanunniken werd meegedeeld, vloeiden de tranen bij zowel Willem Jordaens als bij Reynier vanden
Daele: ‘...fierint mihi lacrimae meae panes in prandio; nec solum mihi, sed et fratri Reynero, magistro tuo, qui te
in mirum tenerrime diligebat.’ Analecta Bollandiana, 4 (1885), p. 331.
110