Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

tussen deze gemeenschappen impliceren dat er in de wijze waarop het verleden vorm werd
gegeven grote overeenkomsten zouden moeten bestaan. Alvorens we hierop nader ingaan,
zullen we eerst kijken naar de rol van het schrift als materieel geheugen van de gemeenschap.
2. HET SCHRIFT ALS MATERIEEL GEHEUGEN
In 1486 gaf de priorin van het klooster Bethanië bij Mechelen een zuster opdracht om de
geschiedenis van het convent te schrijven. 18 Dit vrouwenklooster was rond 1420 gesticht door
de rijke weduwe Maria van Boutershem. Enkele jaren later trad Bethanië toe tot het Kapittel
van Windesheim. Als eerste priorin werd Liesbeth van Tiel uit Diepenveen, het ‘moeder-
klooster’ van de Moderne Devotie, aangesteld. Samen met Janne van Diest, die eveneens
afkomstig was uit dit klooster, werd zij geacht de Mechelse zusters te onderrichten in het
kloosterlijke leven. 19 Dat dit geen onverdeeld succes was, kunnen we opmaken uit het
zusterboek van Diepenveen. Een deel van de Mechelse zusters vond dat Liesbeth veel te streng
optrad en liet dit ook duidelijk blijken. 20 De religieuze strengheid die de zusters in Diepenveen
voorstonden, was voor de Mechelse zusters kennelijk niet het ideaal waarnaar zij wilden
streven . Uit de kroniek van Bethanië komt een veel positiever beeld over deze periode naar
voren. Liesbeth van Tiel wordt uitvoerig geprezen en er is nergens sprake van enige onrust
binnen het convent. Wybren Scheepsma merkte hierover op dat we hier stuiten op een
belangrijk mentaliteitsverschil tussen Diepenveen en andere Windesheimer vrouwenkloosters,
in dit geval Bethanië. 21 Dat het prioraat van Liesbeth van Tiel volgens de kroniek van Bethanië
rimpelloos verlopen is, roept uiteraard vragen op. Dit zou volgens mij verklaard kunnen
worden uit het doel waarvoor de kroniek van het Mechelse zusterhuis is opgesteld, namelijk
om enerzijds, zoals we hieronder zullen horen, de herinnering aan het verleden levend te
houden , maar vooral ook om de gemeenschap centraal te stellen. Doorheen de tekst worden de
verschillende priorinnen dan ook vooral geprezen om hun verdiensten voor de gemeenschap,
en komen hun individuele geestelijke prestaties veel minder naar voren. Of is het feit dat de
kroniek pas zestig jaar na dato is opgesteld er de oorzaak van dat met het verstrijken van de tijd
ook de herinnering aan de eerste priorin milder is geworden? Een derde reden zou kunnen zijn,
dat men in Diepenveen bewust de Mechelse zusters in een bepaald daglicht heeft willen stellen,
om zo nog eens extra hun eigen religiositeit te onderstrepen. In zijn studie naar koorvrouwen
van Windesheim en hun geschriften gaf Scheepsma al een eerste aanzet tot een vergelijking
van de verschillende vrouwenkloosters binnen de Moderne Devotie. Dergelijk comparatief
onderzoek kan ons meer inzicht verschaffen in de verhoudingen tussen de verschillende
gemeenschappen.
17
Gerard Rooijakkers, ‘Opereren op het snijpunt van culturen: Middelaars en media in Zuid-Nederland’, in
Cultuur en maatschappij in Nederland (1500-1850). Een historisch-antropologisch perspectief, ed. Peter te
Boekhorst, Peter Burke en Willem Frijhoff (Meppel: Boom, 1992), pp. 245-83 (pp. 245-51).
18
De kroniek van het vrouwenklooster Bethanië beschrijft de periode van 1421 tot 1765. De tekst beslaat drie
banden die worden bewaard in het stadsarchief van Mechelen onder de signaturen: Mechelen, Stadsarchief, Oud
Archief, Serie EE XXIV, EEXXIX/1 en EE XXIX/2. De oorspronkelijke middeleeuwse band is helaas niet
bewaard gebleven. Deze tekst is waarschijnlijk rond 1580 overgeschreven in een andere codex (het huidige
XXIX/1), dat nu de geschiedenis behandelt tot 1580.
19
Ernest Persoons, ‘Domus Beatae Mariae in Bethania prope Mechliniam (Bethanië, Mechelen)’, in Monasticon
Windeshemense. Teil 1: Belgiën, ed. Wilhelm Kohl, Ernest Persoons en Anton Gerardus Weiler, Archief-en
Bibliotheekwezen in België, extranummer 16 (Brussel, 1976), pp. 212-21.
20
D.A. Brinkerink, ed., Van den doechden der vuriger ende stichtiger susteren van Diepen veen [Handschrift D]
(Leiden: Sijthoff, 1904), p. 304.
160