Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

Devotie ligt volgens hem in Brabant, en niet Geert Grote, maar Johannes Ruusbroec moet
beschouwd worden als de initiator van deze religieuze hervormingsbeweging. 40
De tekst van Gielemans is opgebouwd rond een vraag- en antwoorddialoog tussen een
junior en een senior. De junior staat hierbij symbool voor het heden of de toekomst, de senior
staat symbool voor het verleden. 41 De jongere generatie moet leren van het verleden.
Toekomstige generaties moeten het verleden leren kennen via de herinnering aan de woorden
en de daden van de overledenen:
Bovendien heb ik door middel van een dialoog twee karakters geïntroduceerd, omwille van
een meer geschiktere relatie tussen de dingen die gezegd moeten worden, [deze karakters
zijn] een junior die duidelijk degene is die de vragen stelt en een senior die antwoord geeft.
Door dit te doen, ben ik van plan vanaf het begin te spreken van de dingen die onze vaders
ons vertelden, zo veel als we hebben gehoord en begrepen, zodat een volgende generatie
deze [ook] zal kennen. 42
Het Primordiale is in meerdere handschriften overgeleverd. 43 Het didactische karakter van de
dialoog tussen een junior en een senior zorgde ervoor dat de tekst binnen verschillende
gemeenschappen kon functioneren. De belangrijkste functie van deze tekst was om jonge
kloosterlingen niet alleen te onderwijzen in het religieuze leven, maar hen ook kennis te laten
maken met de geschiedenis en de tradities van de Reguliere Orde. De kronieken uit de twee
vrouwenkloosters zijn elk maar in één handschrift overgeleverd. Deze teksten waren immers
primair bedoeld voor de eigen gemeenschap.
Aan het begin van de zestiende eeuw schreef een andere broeder uit het Rooklooster, Gaspar
Ofhuys (1456-1523), eveneens een geschiedenis van dit klooster. 44 Na een tamelijk uitvoerig
stichtingsverhaal, waarvan de tekst grotendeels teruggaat op de tekst van Gielemans, beschrijft
Ofhuys de gebeurtenissen onder de opeenvolgende prioren. 45 Ofhuys schreef bovendien de
40
John van Engen, ‘A Brabantine Perspective on the Origins of the Modern Devotion: The First Book of Petrus
Impens’s “Compendium decursus temporum monasterii Christifere Bethleemitice puerpere”‘, in Serta devota in
memoriam Guillelmi Lourdeaux, pars prior: Devotio Windeshemensis ed. Werner Verbeke et al. (Leuven: Leuven
University Press, 1992), pp. 3-78 (pp. 31-33).
41
Ook Thomas a Kempis maakte in zijn Dialogus noviciorum gebruik van een dialoogvorm om de geschiedenis
van zijn convent, in zijn geval het Sint-Agnietenbergklooster nabij Zwolle, uit de doeken te doen. Dit idee om een
tekst in een dialoogvorm te gieten is diep geworteld in de christelijke traditie, en gaat onder anderen terug op
Sulpicius Severus (420/425) en Gregorius de Grote (590-604).
42
‘Introduxi autem per modum dialogi personas duas propter convenientiorem dicendorum conexionem,
iuniorem videlicet interrogantem et seniorem respondentem, loqui intendens propositiones ab initio, quanta
audivimus et cognovimus ea quae patres nostri narraverunt nobis, ut cognoscat generatio altera’, Gielemans,
Anecdota, p. 112.
43
Hazebrouck-Souche, Spiritualité, sainteté et patriotisme, pp. 437-40: Hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek,
13525-26; Hs. Brugge, Stadsarchief 425; Hs. Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, Series nova, 12708-
12709 (olim Fidei 9364). Zie databank de The Narrative Sources from the Medieval Low Countries (Gent, Leuven,
Groningen, 1996-2004 – www.narrative-sources.be), records G013 en G014.
44
Gaspar Ofhuys bekleedde nadat hij in 1475 ingetreden was in het Rooklooster verschillende functies:
achtereenvolgens socius in het Windesheimer vrouwenklooster Sint-Barbarendal te Tienen, rector en prior van de
priorij te Lens-Saint-Remy, procurator in het Rooklooster, prior van het Windesheimer mannenklooster Bois-
Seigneur-Isaac, prior in de priorij van Oignies, socius in het Sint-Agnesklooster te Gent, en ten slotte rector van
de augustijner-kanunnikessen van het klooster Prés-Porchins bij Doornik. Zie: G. Hendrix, ‘Of(f)huys (Ophuys,
Opfus), Gaspar (Jaspar)’, in Nationaal Biografisch Woordenboek, 13 (Brussel: Koninklijke Vlaamse Academiën
van België, 1990), pp. 599-604.
45
Een gedeelte van deze tekst is uitgegeven door de Bollandisten in Gielemans, Anecdota, pp. 142-46, 174-77,
194-97 en 303-29. Het grootste gedeelte van deze tekst is nog niet geëditeerd en daarom alleen toegankelijk via
de autograaf in handschrift Brussel, Koninklijke Bibliotheek, II 480.
164