Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

6. SLOTOPMERKINGEN
In dit artikel heb ik aan de hand van de Maria met Kind van de familie Van Zwieten laten zien
hoe een memorievoorstelling kan aansluiten bij schriftelijke bronnen die een rol speelden in de
memoria. Afhankelijk van wat gewenst was, konden in kunstwerken en geschriften met een
functie in de dodengedachtenis behalve op de zorg voor het zielenheil tevens de nadruk gelegd
worden op sociale, historische en politiek-maatschappelijke aspecten. Dat geldt tevens voor
grafmonumenten en grafzerken, die in dit verhaal niet aan bod zijn gekomen. Behalve de
inhoudelijke overeenkomsten tussen memorievoorstellingen en geschriften zijn er ook formele
overeenkomsten beschreven: als een handschrift met een memorielijst zoals een lijst van
schenkingen of een kalender volgeschreven was dan werd deze vervangen of er werden
bijvoorbeeld bladzijden toegevoegd of weggehaald. Hiervan zijn talrijke voorbeelden bekend.
Met memoriestukken gebeurden soortgelijke dingen. In deze gevallen kon de geschiedenis van
het object en de geschiedenis zoals die was weergegeven in de inhoud – voorstelling en tekst –
met verschillende bedoelingen gemanipuleerd worden.
Teksten, memorievoorstellingen en grafzerken en grafmonumenten waren communicatiemiddelen
die bedoeld waren om intenties over te brengen. De mate waarin de boodschap
werd opgepakt, had de opdrachtgever slechts ten dele in de hand, want hier speelde de lezer,
toehoorder en de beschouwer haar en zijn rol. Bij samen lezen, luisteren of beschouwen kan en
passant of uitdrukkelijk een toelichting worden gegeven, door een daartoe aangewezen persoon
of door ieder lid van de groep. Dan wordt het achterliggende verhaal mede gevormd door
sturing van buitenaf, door één of meer personen, en kan het bijdragen aan het vormen van een
groepsidentiteit. Vermoedelijk hebben ook memorievoorstellingen een belangrijke rol vervuld
bij de vorming van verhalen over instellingen. Hoe dat gebeurde, verdient nader onderzoek.
137