Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

3. BESCHEIDEN ONDERZOEK
Tot dusver heeft de studie van jaargetijdenstichtingen in de Nederlanden tijdens de middeleeuwen
nog maar weinig de aandacht getrokken van de historicus. De eerste diepgaande studie
kwam van Genicot, die deze stichtingen voor het landelijke Frizet in Wallonië bestudeerde. 37
Wijzelf onderzochten het fenomeen binnen het Onze Lieve Vrouwehospitaal te Ieper. 38
Recentelijk had ik het geluk een thesisstudente te hebben die op schitterende wijze de
middeleeuwse jaargetijdenstichtingen binnen de Sint-Niklaaskerk, één van de belangrijkste
stedelijke parochiekerken in middeleeuws Gent, heeft onderzocht. 39 Een ander recent detail -
onderzoek betrof de jaargetijdenstichtingen in de Turnhoutse Sint-Pieterskerk. 40 Voor de
Noordelijke Nederlanden was er het pionierswerk van Kruisheer, dat nadien vanuit een andere
invalshoek enige navolging kreeg door Hoppenbrouwers. 41 Meer recent wisten de jaargetijden
uit middeleeuws Den Haag, Amersfoort en Leiden de interesse te wekken van de historici
Van Kan en Faber. 42 Dat ook via testamenten het fenomeen van de jaargetijden kan worden
bestudeerd, bewees de uitgave en analyse van Friese testamenten. 43 Toch blijven grootschalige
onderzoeken uit diverse regio’s en met verschillende omgevingsfactoren (stad-platteland,
kleine -grote parochie, parochiekerk-bedehuis van een hospitaal, begijnhof, klooster of kapittel,
groeiende-dalende economie, etc.) vooralsnog uit.
4. DE DRANG NAAR EEUWIGE ROEM
Bij het bestuderen van jaargetijden gaat doorgaans de eerste, en vaak ook de meeste aandacht
naar de passieve stichter. Hiermee bedoelen wij de persoon (of personen) voor wiens (wier)
zielenheil het jaargetijde werd uitgevoerd. Het is zeker interessant om te weten en relatief
gemakkelijk om na te gaan welke de verhouding was tussen het aantal mannen en vrouwen.
Dankzij de meegegeven titulatuur kan vaak ook gezien worden wie priester was of een
adellijke titel droeg. Ook het statuut van weduwe of weduwnaar werd vaak opgegeven. Meer
onderzoek, en dan vooral van prosopografische aard, vraagt het uitdokteren van het aandeel van
bepaalde beroepscategorieën en de indeling van de stichters in bepaalde sociale categorieën.
37
Genicot, Une source.
38
Trio, ‘De stichting’, pp. 11-117 en 153-86.
39
De Smet, ‘“Ter lavenessen”‘.
40
L. Leysen, ‘Het devotieleven in de Turnhoutse Sint-Pieterskerk (1397-1580)’, Taxandria. Jaarboek van
de Koninklijke geschied- en oudheidkundige kring van de Antwerpse Kempen, nieuwe reeks, 73 (2001), pp. 5-78
(pp. 43-48) en nieuwe reeks, 74 (2002), pp. 51-143 (pp. 107-41). Doordat geen echt diepgaande studie, onder meer
via prosopografisch onderzoek, gebeurde van de obituaria moeten de resultaten van Bossuyt, ‘Vroegstedelijke
devotiebeleving’, pp. 51-96, voor de hier behandelde periode met omzichtigheid benaderd worden.
41
C.I. Kruisheer, De Onze Lieve Vrouwe-broederschap te Doesburg, ca 1397-1580. Godsdienstige broeder -
schappen en hun achtergrond. Bloeiperiode van de O.L.Vrouwe-broederschap, neergang door kentering in het
geloofsleven. Het memorieboek als bron van genealogische gegevens (Ellecom, 1976); P.C.M. Hoppenbrouwers,
‘Maagschap en vriendschap. Een beschouwing over de structuur van verwantschapsbetrekkingen in het laatmiddeleeuwse
Holland’, Holland, 17 (1985), pp. 69-108 (pp. 105-08).
42
Van Kan, ‘“Om de zalicheyt”‘ en Van Kan, ‘Opdat zij...’; D.J. Faber, ‘Een laat-middeleeuwse obsessie?
Vroomheid in Leiden in het aangezicht van de dood’, Jaarboek der sociale en economische geschiedenis van
Leiden en omstreken, (1995), pp. 24-43; D.J. Faber, Van vóór tot voorbij het graf: het voorbeeld van Leiden
omstreeks 1400 AD, Nederlandse archeologische rapporten van het ROB, 15 (Amersfoort, 1993), pp. 87-96.
43
Mol, ‘Friezen’, pp. 193-99. Over middeleeuwse testamenten in België kan men de meest volledige literatuur
vinden in Godding, Le droit privé. Hieruit blijkt dat grootschalig onderzoek naar de inhoudelijke bepalingen rond
‘memorieviering’ nog op zich laat wachten.
149