Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

More documents

Recommendations

Info

geestelijken (Antonius van Padua, Lodewijk van Toulouse) zijn opgenomen in het handschrift. Al deze personen leefden in de twaalfde of dertiende eeuw en zijn te verbinden met het ideaal van de vita apostolica, de hang naar een vroom leven in de geest van de apostelen. Twee eeuwen na het ontstaan van het handschrift verscheen er een nieuwe gebruikersgroep op het podium, doordat het in 1568 werd geruild met een ander handschrift uit het Sint- Maartensklooster te Leuven. Uit sporen die in die tijd zijn nagelaten, blijkt dat juist toen de laatstgenoemde rode draad in het handschrift aandacht kreeg. Het betreft marginale notities die enkel bij vitae van nieuwe heiligen zijn geplaatst (Afbeelding 1). Hierbij moet worden aangetekend , dat de aantekeningen niet precies zijn gedateerd en dat het allerminst vastligt dat ze door iemand uit het Sint-Maartensklooster in de marges zijn geplaatst. Ze dateren toch in ieder geval pas uit de vijftiende of zestiende eeuw. Concluderend: wanneer gebruikers als even belangrijke spelers worden beschouwd als producenten, kan het belang van een thema in een handschrift blijken te verschuiven. Ik heb hier geprobeerd het handschrift uit Villers te karakteriseren in zijn ontstaanscontext, maar ook in een latere gebruikscontext, en daarin bleek een ander aspect van het handschrift te zijn benadrukt. Handschriften zijn geen statische objecten. Ze kunnen verrassend nieuwe betekenis krijgen wanneer ze worden gezien als een proces, een platform waaraan verschillende personen deelnemen. 78
GEESTELIJKE TOESPRAKEN ALS MODEL VOOR HET MONASTIEKE VROUWENLEVEN. EEN ANALYSE VAN DE RECEPTIE VAN DE COLLATIES VAN JOHANNES BRINCKERINCK IN VERZAMELHANDSCHRIFT NIJMEGEN UB 188* Bas Diemel Universiteit Gent Aspirant F.W.O.-Vlaanderen In 1374 stelde Geert Grote (1340-1384) zijn ouderlijk huis te Deventer beschikbaar aan arme en vrome vrouwen die een geestelijk leven wilden leiden. 1 De vrouwen leefden van het geld dat zij met eenvoudig handwerk verdienden. Deze gemeenschap groeide uit tot het eerste huis van de Zusters van het Gemene Leven; kleine woon- en werkgemeenschappen van samenlevende vrouwen die geen kloosterregel volgden, geen geloften aflegden en geen kloosterkleding droegen . Na de dood van Jan van de Gronde, die Grote was opgevolgd als geestelijk leider van de zusters, werd Johannes Brinckerinck (1359-1419) in 1392 aangesteld als rector van dit zusterhuis . 2 Brinckerinck behoorde tot de kleine groep volgelingen die Geert Grote had vergezeld op zijn prediktochten in de Noordelijke Nederlanden. Vanuit het Meester-Geertshuis, onder deze naam werd het later bekend, ontstonden verschillende nieuwe zusterhuizen, die alle onder de geestelijke leiding van Brinckerinck stonden. In 1400 stichtte hij samen met enkele adellijke vrouwen een gemeenschap van Zusters van het Gemene Leven te Diepenveen, die uit zou groeien tot het belangrijkste regularissenklooster van de Moderne Devotie. 3 In tegen- * Deze bijdrage is sterk gebaseerd op mijn doctoraalscriptie (Rijksuniversiteit Groningen, 2005; promotoren prof. dr. Dick de Boer en dr. Remi van Schaïk) getiteld: Gebonden door de dood. Een historisch-antropologische studie naar doodsbeleving en groepsidentiteit bij de Moderne Devotie. 1 Over Geert Grote zie: Georgette Epiney-Burgard, Gérard Grote (1340-1384) et les débuts de la Dévotion moderne (Wiesbaden: Steiner, 1970). Voor een overzicht van de geschiedenis van de Moderne Devotie: Regnerus Richardus Post, The Modern Devotion. Confrontation with Reformation and Humanism, Studies in Medieval and Reformation Thought, 3 (Leiden: Brill, 1968); John Van Engen, Sisters and Brothers of the Common Life. The Devotio Moderna and the World of the Later Middle Ages (Philadelphia: University of Pennsylvania Press 2008). Een recente studie vooral gericht op de geschiedenis van de religieuze vrouwenbeweging binnen de Moderne Devotie: Madelon van Luijk, Bruiden van Christus: de tweede religieuze vrouwenbeweging in Leiden en Zwolle 1380-1580 (Zutphen: Walburg Pers, 2004). 2 Over het leven van Brinckerinck, zijn activiteiten als rector van zustergemeenschappen en de geschiedenis van het regularissenklooster Diepenveen: Wilhelmus Kühler, Johannes Brinckerinck en zijn klooster te Diepenveen (Leiden: Van Leeuwen, 1908). 3 Wybren Scheepsma, Deemoed en devotie. De koorvrouwen van Windesheim en hun geschriften, Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen, 17 (Amsterdam: Prometheus, 1997); Rudolphus Theodorus Maria van Dijk, ‘Het vrouwenklooster Diepenveen in zijn historische context. Bijdrage aan de geschiedenis van de religieuze vrouwen in de Moderne Devotie’, in Het ootmoedig fundament van Diepenveen. Zeshonderd jaar Maria en Sint- Agnesklooster 1400-2000, ed. Wybren Scheepsma (Kampen: IJsselacademie, 2002), pp. 15-39. 79
Page 1 and 2:
KONINKLIJKE VLAAMSE ACADEMIE VAN BE
Page 3 and 4:
Page 5 and 6:
Page 7:
VOORAF Deze bundel bevat de handeli
Page 10 and 11:
Medieval Low Countries, dat door ee
Page 12 and 13:
toont aan dat in een verzamelhandsc
Page 14 and 15:
nauwe banden onderhielden. Dit kon
Page 17 and 18:
VREEMDEN VOOR ELKAAR. HET ONDERBROK
Page 19 and 20:
egyptoloog Jan Assmann omschreef al
Page 21 and 22:
genealogische en biografische infor
Page 23 and 24:
verdedigde . Daarin speelde de geda
Page 25 and 26:
verklaring hiervoor ligt in het ste
Page 27 and 28: THE FINAL STAGES OF MEMORIAL TRADIT
Page 29 and 30: and kings of England from Robert th
Page 31 and 32: On the other hand Isabel’s royal
Page 33 and 34: in the naming of a ‘motte de Ware
Page 35 and 36: children , 25 while the Warenne Chr
Page 37 and 38: MEMORIA IN DE PRAKTIJK VROEGEN LEKE
Page 39 and 40: gewelddadige consequenties. De bewu
Page 41 and 42: plaats vanwege de mate van specific
Page 43 and 44: Luikse bisschoppen geen rol van bet
Page 45 and 46: 1087 de eerste om de cluniacenzer g
Page 47 and 48: etekenis van gedachtenis in oorkond
Page 49 and 50: HERINNERINGSPRAKTIJKEN IN KRINGEN V
Page 51 and 52: De priorij van Watten werd ingeplan
Page 53 and 54: ijzonder hoogdravend en bij momente
Page 55 and 56: isschop Hubert en de conservatieve
Page 57 and 58: daden uitvoerig aan bod komen. Odfr
Page 59: efugium, een veilige haven aan al d
Page 62 and 63: een liturgische betekenis (zoals de
Page 64 and 65: De monniken die zich in een informe
Page 66 and 67: - fol. 18r-20r - ‘Liber Athanasii
Page 68 and 69: De twee overgebleven handschriften
Page 70 and 71: lende contexten. Voorbeelden zijn B
Page 72 and 73: als volgt: een verzamelhandschrift
Page 74 and 75: het handschrift als een proces te z
Page 76 and 77: achterhaald . In de inhoudsopgave s
Page 80 and 81: stelling tot andere moderne devoten
Page 82 and 83: Brinckerinck zelf heeft geen letter
Page 84 and 85: onderlinge samenhang. De inhoud kan
Page 86 and 87: 4. BESLUIT Tot nog toe is er in de
Page 89 and 90: HERINNERING EN HERSTEL. MEMORIA IN
Page 91 and 92: kandidaten voor de bisschopszetel z
Page 93 and 94: Tabel 2 - Gouda, SAMH, kloosters in
Page 95 and 96: aan dat concept te knagen, omdat he
Page 97 and 98: 4. HET CARTULARIUM Het cartulariumg
Page 99 and 100: 5. HET NECROLOGIUM De samenhang die
Page 101 and 102: 7. CONCLUSIE Lambert Willemsz stelt
Page 103: ’S-GRAVENZANDE, ST. MARIA MAGDALE
Page 106 and 107: BRUGGE, Stadsbibliotheek, 425, gere
Page 108 and 109: door Dykmans uitgegeven obituarium
Page 110 and 111: en die door haar bevalligheid verdr
Page 112 and 113: Wat hierna volgt, kan niet anders o
Page 114 and 115: in de overgeleverde handschriften e
Page 116 and 117: Afbeelding 1 - Memorietafel met Mar
Page 118 and 119: epalingen in de stichtingsakte, waa
Page 120 and 121: De tweede functie van memorietafels
Page 122 and 123: elangrijke bezoekers en - mogelijk
Page 124 and 125: schilderijen die zeker of mogelijk
Page 126 and 127: immers de derde en vierde generatie
Page 128 and 129:
wapenrok (paltrock), waarbij de sch
Page 130 and 131:
traditioneel op een belangrijker pl
Page 132 and 133:
want de memorietafel en de toevoegi
Page 134 and 135:
stichter van Mariënpoel. Deze twee
Page 136 and 137:
of van de pater van het klooster, m
Page 138 and 139:
BIJLAGE - DE KLEDING VAN DE GEPORTR
Page 141 and 142:
MOORDENDE CONCURRENTIE OP DE MEMORI
Page 143 and 144:
door de diverse partijen was essent
Page 145 and 146:
veel goedkopere vorm van memorievie
Page 147 and 148:
oudste stichtingen, daterend uit de
Page 149 and 150:
3. BESCHEIDEN ONDERZOEK Tot dusver
Page 151 and 152:
(vaak ook de erfgenamen) werd behar
Page 153 and 154:
hielden. Vanuit chronologisch persp
Page 155:
ijeengesprokkeld kunnen worden, is
Page 158 and 159:
De Duitse onderzoeker Nikolaus Stau
Page 160 and 161:
tussen deze gemeenschappen implicer
Page 162 and 163:
Ook in de kroniek van het Sint-Agne
Page 164 and 165:
Devotie ligt volgens hem in Brabant
Page 166 and 167:
in sommige gevallen niet eerder spr
Page 168 and 169:
onderverdeling terug, alleen worden
Page 170 and 171:
frühneuzeitliche Klosterhistoriogr
Page 172 and 173:
2. ERINNERUNGSKULTUR IN DER KONVENT
Page 174 and 175:
Rolle der Schreibschwester, ihre N
Page 176 and 177:
formuliert , womit Mechtelt Smeeds
Page 178 and 179:
oftmals selbst. So begründet die E
Page 180 and 181:
Deventer kamen. 33 Die ausführlich
Page 183 and 184:
EEN NIEUWE TOEKOMST VOOR HET ONLINE
Page 185 and 186:
Een aantal uitzonderingen niet te n
Page 187 and 188:
onderzoeksteam de uitbreiding van N
Page 189 and 190:
- Creatie van een niet publiek toeg
Page 191 and 192:
Figuur 2 - EER-schema voor de verni
Page 193 and 194:
Figuur 5 - Zoeken naar handschriftb
Page 195 and 196:
ongepubliceerde bijdrage over de ge
Page 197 and 198:
Vanaf het midden van de jaren 1990
Page 199 and 200:
199
show all

Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?