Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

hielden. Vanuit chronologisch perspectief zien wij in de uitvoering van jaargetijden een
toenemende aandacht voor uitdelingen vanaf pakweg 1425 tot het begin van de zestiende eeuw.
Daarna zou de interesse voor de ‘behoeftige’ snel dalen. 58 Door het cumulerende effect van de
distributies zal de armenzorg via het systeem van jaargetijden het meeste soelaas hebben
gebracht rond 1500.
Toen in de loop van de vijftiende eeuw het aantal proven bij nieuwe stichtingen steeg,
werden ook meer en meer de nazaten van de passieve stichter bij het verhaal betrokken. Door
hen proven toe te schuiven, verzekerde de stichter zich niet alleen van hun aanwezigheid,
maar maakte hij hen ook deels verantwoordelijk voor de bedeling van de proven en voor de
uitoefening van enig toezicht op de uitvoering en het correcte verloop van het jaargetijde. Op
die manier werd een hechtere band geschapen tussen de stichter en zijn nakomelingen. 59 Dit
aanhalen van de genealogische lijn zal ook de band tussen levenden en doden versterkt hebben.
5. DE WET VAN VRAAG EN AANBOD
Wie een jaargetijde wilde stichten, kon daarvoor bij allerlei instellingen terecht. Naast
parochiekerken en kloosters of abdijen kon men ook aankloppen bij dissen of tafels van de
H. Geest, cotidianes (priestergezelschappen die allerlei liturgische diensten – in het bijzonder
deze met zang – verzorgden), gilden, broederschappen en hospitalen. Zowat elke kerkelijke en
semi-kerkelijke instelling die zich op parochiaal vlak manifesteerde, kwam in aanmerking voor
het afsluiten van een overeenkomst waardoor – tegen de nodige betaling – het engagement
werd aangegaan dat voor één of meerdere personen een beperkte of uitgebreide jaargetijdenviering
tijdelijk of eeuwigdurend zou gehouden worden. Deze instelling of organisatie hoefde
daarvoor niet eens zelf over een eigen bedehuis voor de uitvoering van het jaargetijde te
beschikken. Men kon bijvoorbeeld via de H.-Geesttafel van een bepaalde parochie een
jaargetijde in een andere parochie laten plaatsvinden. De instelling waarmee het contract was
afgesloten, droeg wel de verantwoordelijkheid voor de uitvoering ervan, omdat zij daarvoor
ook bepaalde inkomsten had gekregen. Verliep het jaargetijde niet volgens de afspraak, dan
konden de inkomsten naar een andere, vaak al in de overeenkomst geëxpliciteerde, instelling
overgeheveld worden. Wij mogen ervan uitgaan dat aan deze opdracht ook een financiële
remuneratie verbonden was, waardoor de instelling of organisatie deze taak graag behartigde.
De veelheid aan instellingen en organisaties bij wie men terecht kon voor een jaargetijde
zorgde wellicht voor een bitse concurrentiestrijd. De studie over Gent laat zien dat van de
jaargetijden die in de parochiekerk van Sint-Niklaas plaatsvonden ongeveer 70 % via de
H.-Geesttafel van die parochie werd gesticht. Ongeveer 10 % van de overeenkomsten werd
aangegaan met de pastoors, terwijl men slechts voor 7 % van die jaargetijden aanklopte bij de
kerkfabriek. De overige jaargetijden verliepen via de inschakeling van de cotidiane, broederschappen
en gilden. Mogen wij ervan uitgaan dat een meerderheid van deze parochianen uit
Gent het grootste vertrouwen stelde in de distafel voor de uitvoering van haar jaargetijde? Het
was in elk geval zo dat distafels, en zeker die uit grote stedelijke parochies, al snel een rijk
patrimonium verzameld hadden, waardoor zij voor de uitvoering van de jaargetijden enigszins
financieel konden borgstaan. Op die manier was het eeuwigdurende karakter van de uitvoering
beter verzekerd. Maar misschien was het bijna unieke karakter van deze instelling, met als
58
Deze tendens liep enigszins parallel met een algemene trend in de armenzorg, te wijten aan een groeiende
negatieve beeldvorming ten aanzien van ‘armen’ en bedelaars, zie o.a. Blockmans en Prevenier, ‘Armoede’,
pp. 533-4 en De Mecheleer, ‘Armoede’, passim.
59
Zie de gelijkaardige vaststellingen rond memoriecultuur in het algemeen bij Dumolyn en Moermans, ‘Distinctie
en memorie’, p. 48.
153