Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

De priorij van Watten werd ingeplant op een getuigenheuvel in de kustvlakte amper tien
kilometer ten noordwesten van Sint-Omaars. 9 Het initiatief tot de stichting ging uit van de vir
religiosus Odfried, een rondtrekkende priester uit het Doornikse of Rijks-Vlaanderen die
wellicht in Frankrijk onderwijs genoten had. Hij kon rekenen op de materiële steun en invloed
van de grafelijke woudmeester Adam die later samen met zijn echtgenote toetrad tot de
societas fraternitatis. 10 Via prediking had Odfried Adam warm gemaakt voor de strenge
levenswijze van de reguliere kanunniken, toen nog een volstrekte nieuwigheid in de streek.
Odfried had de vita apostolica voor ogen, met haar accent op armoede, kuisheid en
gemeenschapleven . In 1072 bevestigde bisschop Drogo van Terwaan (ca. 1030-†1078) de
stichting en werd Odfried tot hoofd (al naargelang de bron aangeduid als prior of proost) van
de bescheiden gemeenschap aangesteld die vermoedelijk verder uit slechts zes kanunniken
bestond, van wie er twee minderjarig waren. 11 De hoge idealen die de piepkleine gemeenschap
echter koesterde, vielen in de smaak bij gravin-weduwe Adela. Ze spoorde haar zoon,
Robrecht I, aan tot vrijgevigheid en tot het verlenen van zijn grafelijke bescherming en zelf
steunde ze tot haar overlijden in 1079 onafgebroken de gemeenschap. Ook in de daarop -
volgende decennia bleef Watten één van de lievelingen van het Vlaamse gravenhuis. 12
De kleine schare kanunniken ontpopte zich tot enthousiaste Gregorianen. 13 IJverig
gehoorzamend aan de hervormingsdecreten van de vastensynodes van 1074 en 1075 vermeden
ze elk contact met simoniakale geestelijken en met priesters die gehuwd waren of samen -
leefden met een vrouw en niettemin nog missen celebreerden. Deze principiële houding
ergerde de conservatieve parochiegeestelijkheid zodanig dat bepaalde geestelijken de priorij
kwamen bestoken. Om zich te beschermen tegen de dreigende clerici trok Odfried samen met
Adela naar Gregorius VII om de paus om een apostolisch beschermingsprivilege te verzoeken.
In de bul die Gregorius VII in april 1077 aan Watten verleende riep hij de priorij uit tot
een ‘schuilplaats (refugium), een plaats van steun en troost voor alle gelovigen’, een zeldzame
typering die de paus tijdens zijn twaalfjarig pontificaat slechts aan twee andere religieuze
instellingen toestond. 14 Verder verleende Gregorius VII aan prior Odfried en aan diens opvolgers
het recht om overal het woord Gods te verkondigen (licentia praedicandi) en de macht
9
Watten: Frankrijk, departement Nord, arrondissement Duinkerke, kanton Broekburg. Over de geschiedenis van
deze priorij: Charles Dereine, ‘Les prédicateurs apostoliques dans les diocèses de Thérouanne, Tournai et
Cambrai-Arras durant les années 1075-1125’, Analecta Praemonstratensia, 54 (1983), pp. 171-89 (pp. 173-75);
Dereine, ‘Étude critique’, 80-107; Brigitte Meijns, ‘De pauperes Christi van Watten. De moeizame beginjaren van
de eerste gemeenschap van reguliere kanunniken in Vlaanderen (vóór 1072- ca. 1100)’, in Jaarboek voor
Middeleeuwse Geschiedenis, 3 (Hilversum: Verloren, 2000), pp. 44-91; Brigitte Meijns, ‘Inaudita novitas canonici
ordinis. L’accueil des idées de réforme canoniale dans les milieux canoniaux du comté de Flandre pendant le
dernier quart du onzième siècle’, Revue Mabillon. Revue internationale d’histoire et de littérature religieuses.
Nouvelle Série, 18 (2007), pp. 39-71 (pp. 49-57).
10
Arnoud-Jan Bijsterveld en Paul Trio, ‘Van gebedsverbroedering naar broederschap. De evolutie van het
fraternitas -begrip in de Zuidelijke Nederlanden in de volle Middeleeuwen (I)’, in Jaarboek voor Middeleeuwse
Geschiedenis, 6 (Hilversum: Verloren, 2003), pp. 7-48 (pp. 29-32).
11
Over het aantal kanunniken in de beginjaren: Meijns, ‘De pauperes Christi’, p. 55.
12
Meijns, ‘De pauperes Christi’, pp. 72-78; Graaf Diederik van de Elzas werd in de abdijkerk van Watten begraven:
Nicolas Huyghebaert, ‘Het grafschrift van Diederik van den Elzas te Watene’, Sacris Erudiri. Jaarboek voor
godsdienstwetenschappen, 10 (1956), pp. 399-412.
13
Meijns, ‘Inaudita novitas canonici ordinis’, pp. 49-57; cf. B. Meijns, ‘Opposition to Clerical Continence and the
Gregorian Celibacy Legislation in the Diocese of Thérouanne: the Tractatus pro clericorum conubio (c. 1077-
1078)’, Sacris Erudiri. A Journal on the Inheritance of Early and Medieval Christianity, 47 (2008), pp. 223-90.
14
Papsturkunden in Frankreich, Neue Folge, 3. Artois, ed. Johannes Ramackers, Abhandlungen der Akademie der
Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-Historische Klasse, Dritte Folge, 23 (Göttingen: Vandenhoeck und
Ruprecht, 1940), pp. 34-36 nr. 3; Quellen und Forschungen zum Urkunden- und Kanzleiwesen Papst Gregors VII,
ed. Leo Santifaller, Studi e Testi, 190 (Vaticaanstad: Biblioteca apostolica Vaticana, 1957), pp. 142-44 nr. 136.
51