Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

Desondanks kunnen we concluderen dat Boudewijn van Zwieten van Mariënpoel zijn
klooster wilde maken. Dat deed hij naar buiten toe door zijn wapenschild op het kloosterzegel
te zetten en het klooster aan Maria te wijden, en door binnen het klooster zelf zijn stempel
op de organisatie te drukken en de memoria voor hemzelf en zijn naasten voor een groot deel
uitdrukkelijk aan de feestdagen van Maria te koppelen. 37 Alleen al door het zo centraal zetten
van Maria zullen de vroegere beschermheiligen meer naar de achtergrond zijn verdwenen. Of
de stichter bewust de Oudewaterse periode heeft willen wegvagen, valt naar mijn mening niet
te zeggen. Aan de politieke gebeurtenissen die leidden tot de herstichting van het klooster door
Boudewijn van Zwieten wordt in beeld en geschrift niet herinnerd, maar wat dat betekent,
is niet duidelijk. Het is namelijk goed mogelijk dat het aanschouwen van bijvoorbeeld de
memorietafel en het lezen in de kroniek aanleiding gaf tot het ophalen van herinneringen en het
vertellen van verhalen over de oorsprong en de geschiedenis van de kloostergemeenschap en
haar begunstigers die niet in beeld waren gebracht en die niet stonden opgetekend. 38
Waarschijnlijk werd ook in de oorspronkelijke memorievoorstelling geen melding gemaakt
van redenen voor de stichting van het klooster, want de stichtingsakte van 1431 bevat een
opmerkelijk feit. In de opsomming van degenen voor wier ziel hij gebed wil, noemt Boudewijn
van Zwieten behalve zichzelf, zijn vrouw, zijn ouders en voorvaderen al zijn voorgaande
werkgevers : Albrecht van Beieren, diens vrouw Margriet van Kleef, Willem van Beieren, maar
ook Jacoba van Beieren, Jan van Beyeren en Filips van Bourgondië. Hier koos Boudewijn dus
geen partij. 39
4. DE OUDE EN DE NIEUWE MEMORIETAFEL EN HUN BOODSCHAPPEN
Met teksten kon van alles gebeuren, onopzettelijk en, indien de veranderde situatie daar
aanleiding toe gaf, ook opzettelijk. Aanvullingen, wijzigingen en het maken van afschriften en
compleet nieuwe versies behoorden tot de mogelijkheden. Datzelfde geldt voor kunstwerken
en ik zal dan ook wat uitgebreider stilstaan bij de reconstructie van de oude memorietafel. Hoe
de oorspronkelijke memorievoorstelling eruit zag en welke functies zij had, valt alleen maar af
te leiden uit het schilderij dat in 1552 werd vervaardigd. Probleemloos is dit niet, want Johanna
van Zwieten liet de oude memorietafel niet zonder meer kopiëren. 40 Een ding is daarbij zeker:
Johanna en haar broer Jan, de afgebeelde vierde generatie, kunnen niet op de oude memorie -
tafel hebben gestaan. Zij waren nog niet geboren toen deze werd vervaardigd. Eveneens
is het niet waarschijnlijk dat hun ouders, Adriaan van Zwieten en Otte van Egmond, in de
oude memorievoorstelling hebben gestaan. Alleen van de tak van Johanna van Zwieten staan
37
Boudewijn van Zwieten had een bijzondere verering voor Maria die volgens de stichtingsakte van kinds af aan
zijn troosteres was geweest. Zie Van Kan, ‘Boudewijn van Zwieten’, pp. 298, voor een schenking van wijn aan het
klooster Warmond op Kerstdag, Boudewijns sterfdag en drie Mariafeesten.
38
Er zijn memorievoorstellingen bekend waarin de aanleidingen voor de vervaardiging ervan niet op de objecten
zelf worden vermeld, terwijl zonder meer kon worden aangetoond dat ze, net als geschreven documenten en
verhalende bronnen, een politiek-maatschappelijke functie hadden. Dat geldt bijvoorbeeld voor twee
Noordnederlandse opvolgingsreeksen, zie voor de opvolgingsreeks van de Duitse Orde: Daantje Meuwissen,
‘Faithful to Tradition. The Function of the Portrait Series of the Land Commanders of the Teutonic Order, Utrecht
Bailiwick’, in The military Orders and the Reformation. Choices, state building and the weight of tradition, ed.
Hans Mol, Helen Nicholson en Klaus Militzer (Hilversum, 2006), pp. 237-68 en voor de opvolgingsreeks van het
Haarlemse Jansklooster: Truus van Bueren, Tot lof van Haarlem. Het beleid van de stad Haarlem ten aanzien van
de kunstwerken uit de geconfisqueerde geestelijke instellingen (Hilversum, 1993), pp. 355-62.
39
In de akte staat abusievelijk van Jacoba van Beieren aangegeven dat ze overleden is, terwijl ze pas in 1436 stierf.
40
In een eerdere publicatie heb ik met verschillende factoren onvoldoende rekening gehouden (zie Van Bueren,
Leven na de dood, pp. 238-40). De conclusies zijn echter niet anders dan voorheen.
125