10.05.2018 Views

Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

frühneuzeitliche Klosterhistoriografie auch als Zeugnis für die Er<strong>in</strong>nerungskultur und<br />

Bewusstse<strong>in</strong>sgeschichte religiöser Geme<strong>in</strong>schaft<strong>en</strong> betrachtet.<br />

1. KONVENTSHISTORIOGRAFIE IM DEVENTER-KRING<br />

Außerord<strong>en</strong>tlich aktiv <strong>in</strong> Bezug auf die Schaffung e<strong>in</strong>er eig<strong>en</strong><strong>en</strong> historiografisch<strong>en</strong><br />

Schriftkultur erweist sich <strong>in</strong> d<strong>en</strong> ‘Lage Land<strong>en</strong>’ und dem nordwestlich<strong>en</strong> Deutschland die<br />

religiöse Reformbewegung die Devotio moderna. Neb<strong>en</strong> die bis dah<strong>in</strong> beliebt<strong>en</strong> Form<strong>en</strong> der<br />

Gründungsleg<strong>en</strong>de und Annal<strong>en</strong> tret<strong>en</strong> hier zunehm<strong>en</strong>d Klosterchronik<strong>en</strong> und Memoriabücher.<br />

Eig<strong>en</strong>tümlich ist der historiografisch<strong>en</strong> Textkultur aus devot<strong>en</strong> Konv<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>in</strong>e große<br />

Variabilität h<strong>in</strong>sichtlich ihrer Form und Gestalt. Lang tradierte G<strong>en</strong>res und Texttyp<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />

losgelass<strong>en</strong> zugunst<strong>en</strong> von mehr hybrid<strong>en</strong> und flexibl<strong>en</strong> Mischform<strong>en</strong>, die z.B. Bericht,<br />

Erzählung und sz<strong>en</strong>arische Dialoge vere<strong>in</strong><strong>en</strong>. 3<br />

E<strong>in</strong> Sonderphänom<strong>en</strong> der historiografisch-erzähl<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Berichterstattung bild<strong>en</strong> dabei die<br />

aus d<strong>en</strong> Devot<strong>en</strong>geme<strong>in</strong>schaft<strong>en</strong> des sog<strong>en</strong>annt<strong>en</strong> ‘Dev<strong>en</strong>ter-Kr<strong>in</strong>g’ 4 überliefert<strong>en</strong> Sammlung<strong>en</strong><br />

mit Leb<strong>en</strong>sbeschreibung<strong>en</strong> verstorb<strong>en</strong>er Hausmitglieder. 5 Die aus verschied<strong>en</strong><strong>en</strong> Häusern<br />

überliefert<strong>en</strong> ‘Libri fratrum’ und Schwesternbücher sowie die Chronik<strong>en</strong> aus Fraterhäusern<br />

und Klöstern im Zirkel der Devotio moderna s<strong>in</strong>d schriftlicher Ausdruck der <strong>in</strong> und zwisch<strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong> Geme<strong>in</strong>schaft<strong>en</strong> gepflegt<strong>en</strong> Er<strong>in</strong>nerungskultur. Diese Texte <strong>en</strong>thalt<strong>en</strong> die geme<strong>in</strong>sam<strong>en</strong><br />

biografisch<strong>en</strong> Er<strong>in</strong>nerung<strong>en</strong> e<strong>in</strong>es Konv<strong>en</strong>ts und s<strong>in</strong>d somit e<strong>in</strong> Auffangbeck<strong>en</strong> für die<br />

Erfahrung<strong>en</strong> und Beziehung<strong>en</strong> der Mitglieder der Sozialgeme<strong>in</strong>schaft. Zugleich<br />

dokum<strong>en</strong>tier<strong>en</strong> sie auch d<strong>en</strong> Will<strong>en</strong> der Überleb<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zur Selbstdarstellung. 6 Der<br />

Gesamtkomplex dieses devot-historiografisch<strong>en</strong> Schrifttums ist mit d<strong>en</strong> Begriff<strong>en</strong> Tradition,<br />

Id<strong>en</strong>tität und Solidarverantwortung zu charakterisier<strong>en</strong>.<br />

der Er<strong>in</strong>nerung. Grundzüge e<strong>in</strong>er historisch<strong>en</strong> Memorik (Münch<strong>en</strong>: Beck, 2004); Mary Carruthers, The Book of<br />

Memory. A Study of Memory <strong>in</strong> Medieval Culture, 2. Aufl. (Cambridge: Cambridge University Press, 1993).<br />

3<br />

Zur weitgefächert<strong>en</strong> historiografisch<strong>en</strong> Textkultur der Devotio moderna siehe z.B. Wybr<strong>en</strong> Scheepsma,<br />

‘“Verzamelt de overgeblev<strong>en</strong> brokk<strong>en</strong>, opdat niets verlor<strong>en</strong> ga.” Over Latijnse <strong>en</strong> Middelnederlandse lev<strong>en</strong>s -<br />

beschrijv<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit de sfeer van de Moderne Devotie’, <strong>in</strong> Verraders <strong>en</strong> brugg<strong>en</strong>bouwers. Verk<strong>en</strong>n<strong>in</strong>g<strong>en</strong> naar de<br />

relatie tuss<strong>en</strong> Lat<strong>in</strong>itas <strong>en</strong> de Middelnederlandse letterkunde, ed. Paul Wackers et al., Nederlandse literatuur <strong>en</strong><br />

cultuur <strong>in</strong> de Middeleeuw<strong>en</strong>, 15 (Amsterdam: Prometheus, 1996), S. 218-38, 334-46; Thomas Kock, Die<br />

Buchkultur der Devotio moderna. Handschrift<strong>en</strong>produktion, Literaturversorgung und Bibliotheksaufbau im<br />

Zeitalter des Medi<strong>en</strong>wechsels (Frankfurt am Ma<strong>in</strong>: Lang, 2002²), S. 23-53 (Historiografie im Männerzweig der<br />

Devotio moderna).<br />

4<br />

Mit dem Begriff ‘Dev<strong>en</strong>ter-Kr<strong>in</strong>g’ bezieht die Devotio-Forschung sich auf e<strong>in</strong><strong>en</strong> Zirkel religiöser Konv<strong>en</strong>te, die<br />

durch haus- und/oder textgeschichtliche Bande direkt mit dem Meester-Geertshaus und dem Heer-Flor<strong>en</strong>shaus als<br />

d<strong>en</strong> erst<strong>en</strong> Geme<strong>in</strong>schaft<strong>en</strong> der Devotio moderna <strong>in</strong> Dev<strong>en</strong>ter verknüpft s<strong>in</strong>d.<br />

5<br />

Die Schwesternvit<strong>en</strong>sammlung<strong>en</strong> der Devotio moderna s<strong>in</strong>d, soweit wir heute wiss<strong>en</strong>, unabhängig von d<strong>en</strong><br />

Nonn<strong>en</strong>vit<strong>en</strong>sammlung<strong>en</strong> des 14. Jahrhunderts aus d<strong>en</strong> Frau<strong>en</strong>klöstern im E<strong>in</strong>flussgebiet der Dom<strong>in</strong>ikaner<br />

<strong>en</strong>tstand<strong>en</strong> . Vgl. zu dies<strong>en</strong> Vorläufern Gertrud Jaron Lewis, By Wom<strong>en</strong>, for Wom<strong>en</strong>, about Wom<strong>en</strong>. The Sister-books<br />

of Fourte<strong>en</strong>th-C<strong>en</strong>tury Germany, Studies and Texts, 125 (Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies,<br />

1996); Walter Blank, Die Nonn<strong>en</strong>vit<strong>en</strong> des 14. Jahrhunderts. E<strong>in</strong>e Studie zur hagiographisch<strong>en</strong> Literatur des<br />

Mittelalters unter besonderer Berücksichtigung der Vision<strong>en</strong> und ihrer Lichtphänom<strong>en</strong>e, (Eng<strong>en</strong>/Hegau 1962);<br />

Ursula Peters, Religiöse Erfahrung als literarisches Faktum. Zur Vorgeschichte und G<strong>en</strong>ese frau<strong>en</strong>mystischer<br />

Texte des 13. und 14. Jahrhunderts (Tüb<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: Niemeyer, 1988); Susanne Bürkle, Literatur im Kloster.<br />

Historische Funktion und rhetorische Legitimation frau<strong>en</strong>mystischer Texte des 14. Jahrhunderts, Bibliotheca<br />

Germanica, 38 (Tüb<strong>in</strong>g<strong>en</strong>/Basel 1998); Siegfried. R<strong>in</strong>ger, Vit<strong>en</strong>- und Off<strong>en</strong>barungsliteratur <strong>in</strong> Frau<strong>en</strong>klöstern des<br />

Mittelalters. Quell<strong>en</strong> und Studi<strong>en</strong>, (Münch<strong>en</strong> 1980).<br />

6<br />

William L. Randall, The Stories We Are. An Essay on Self-Creation (Toronto: Toronto University Press, 1995);<br />

John R. Gillis, ‘Memory and Id<strong>en</strong>tity. The History of a Relationship’, <strong>in</strong> Commemorations. The Politics of<br />

National Id<strong>en</strong>tity, ed. bij John R. Gillis (Pr<strong>in</strong>ceton (N.J.): Pr<strong>in</strong>ceton University Press, 1994), S. 3-24.<br />

170

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!