Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
oftmals selbst. So begründet die Emmericher Schreibschwester Mechtelt Smeeds die Kürze<br />
der Leb<strong>en</strong>sbeschreibung<strong>en</strong> zu d<strong>en</strong> erst<strong>en</strong> acht Schwestern im Schwesternbuch mit dem<br />
Wiss<strong>en</strong>sverlust im Konv<strong>en</strong>t:<br />
Item van dese voerscrev<strong>en</strong> VIII suster<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> wij niet vol geschrev<strong>en</strong> dan sommijge<br />
guede punte. Want doe dijt bock gheschrev<strong>en</strong> wart, <strong>en</strong> was hier doe ter tijt nijemant<br />
lev<strong>en</strong>de , die si hadd<strong>en</strong> gekant. Mer soe vol als wij van ons<strong>en</strong> ald<strong>en</strong> suster<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong><br />
gehoert , dat hebb<strong>en</strong> wij mit cort<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong>. Niet om dattet ons verdroet, daer<br />
af toe schriev<strong>en</strong>, mer alle<strong>en</strong> om die onbek<strong>en</strong>theit. Want soe, als ons onse alde suster<strong>en</strong><br />
pleg<strong>en</strong> toe segg<strong>en</strong>, soe war<strong>en</strong>t m<strong>en</strong>sch<strong>en</strong> van volcom<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>, daer die gront e<strong>en</strong>s<br />
geistelick<strong>en</strong> goddi<strong>en</strong>stichg<strong>en</strong> voertgancs op stont. 26<br />
Derartige, das eig<strong>en</strong>e Vorgeh<strong>en</strong> reflektier<strong>en</strong>de Äußerung<strong>en</strong> s<strong>in</strong>d nicht nur e<strong>in</strong> Beleg für<br />
das Streb<strong>en</strong> nach Glaubwürdigkeit der Schreibschwester bzw. der K<strong>en</strong>ntnis von d<strong>en</strong> für dies<strong>en</strong><br />
Texttyp üblich<strong>en</strong> Wahrhaftigkeitstopoi. Als Zeich<strong>en</strong> der bewusst<strong>en</strong> Planung und Durchführung<br />
des Schreibvorhab<strong>en</strong>s dokum<strong>en</strong>tier<strong>en</strong> sie auch, dass die Vit<strong>en</strong>schreibung über die Schwestern<br />
aus der Anfangszeit der Geme<strong>in</strong>schaft erst vergleichsweise spät, nach dem Tod ev<strong>en</strong>tueller<br />
Aug<strong>en</strong>zeug<strong>en</strong> stattgefund<strong>en</strong> hat. 27 Die Untersuchung der devot<strong>en</strong> Schwesternbücher hat<br />
gezeigt, dass jede Vit<strong>en</strong>sammlung zwar <strong>in</strong> der Beg<strong>in</strong>nperiode ansetzt, diese jedoch nur<br />
ausschnitthaft wiedergeb<strong>en</strong> kann. Fehl<strong>en</strong>de Angab<strong>en</strong> über d<strong>en</strong> Prozess der Abfassung der<br />
E<strong>in</strong>zelvit<strong>en</strong> beziehungsweise zur Datierung der überliefert<strong>en</strong> Textsammlung mach<strong>en</strong> hierbei<br />
jedoch die Rekonstruktion der Vit<strong>en</strong><strong>en</strong>tstehung und -rezeption schwierig. Nur für das<br />
Emmericher Schwesternbuch lässt sich aufgrund se<strong>in</strong>er geschloss<strong>en</strong><strong>en</strong> Struktur und der am<br />
Werk<strong>en</strong>de g<strong>en</strong>annt<strong>en</strong> Datierung des Textabschlusses <strong>in</strong>s Jahr 1503 e<strong>in</strong>igermaß<strong>en</strong> sicher<br />
schlussfolgern, dass die Vit<strong>en</strong>schreibung frühest<strong>en</strong>s ab der Mitte des 15. Jahrhunderts<br />
e<strong>in</strong>gesetzt hat. 28<br />
5. KRISENMOMENT ALS AUSLÖSER FÜR DIE VITENSCHREIBUNG IM<br />
KONVENT<br />
Was war<strong>en</strong> die Gründe dafür, dass im Konv<strong>en</strong>t zu e<strong>in</strong>em bestimmt<strong>en</strong> Zeitpunkt das Verlang<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>tstand, die bislang mündlich tradiert<strong>en</strong> bzw. und vere<strong>in</strong>zelt aufgezeichnet<strong>en</strong> Er<strong>in</strong>nerung<strong>en</strong><br />
der Geme<strong>in</strong>schaftsmitglieder <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e konkrete schriftliche Form zu br<strong>in</strong>g<strong>en</strong> und zu bündeln?<br />
In der Forschung wird für die Klosterhistoriografie des Spätmittelalters vor allem auf die<br />
Reformfunktion der Texte verwies<strong>en</strong>. 29 Die ob<strong>en</strong> angeführt<strong>en</strong> Prologe der Schwesternbücher<br />
26<br />
Schwesternbuch, ed. Bollmann und Staubach, S. 128. Tatsächlich nimmt die Länge der Leb<strong>en</strong>sbeschreibung<strong>en</strong><br />
nach diesem E<strong>in</strong>wurf geregelt zu.<br />
27<br />
E<strong>in</strong> ähnlicher H<strong>in</strong>weis ist beispielsweise auch im Dev<strong>en</strong>terer Schwesternbuch <strong>en</strong>thalt<strong>en</strong>, vgl. Hier beg<strong>in</strong>n<strong>en</strong><br />
sommige stichtige punt<strong>en</strong>, ed. De Man, S. 67.<br />
28<br />
Was d<strong>en</strong> Inhalt betrifft, könnte man lapidar sag<strong>en</strong>: es ist für jed<strong>en</strong> etwas dabei, muss aber gleich anschließ<strong>en</strong>d<br />
h<strong>in</strong>zufüg<strong>en</strong> – etwas, das zuvor von der für d<strong>en</strong> Text verantwortlich<strong>en</strong> Schreibschwester gezielt ausgewählt und<br />
arrangiert word<strong>en</strong> ist. Das Ergebnis – e<strong>in</strong> schriftliches Monum<strong>en</strong>t devoter Er<strong>in</strong>nerungskultur – ist ke<strong>in</strong>eswegs dem<br />
Zufall überlass<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Für die Analyse von Inhalt und Struktur der devot<strong>en</strong> Schwesternvit<strong>en</strong>sammlung<strong>en</strong><br />
<strong>in</strong>sgesamt sei verwies<strong>en</strong> auf Bollmann, Frau<strong>en</strong>leb<strong>en</strong>; die Diep<strong>en</strong>ve<strong>en</strong>er Vit<strong>en</strong> behandelt Wybr<strong>en</strong> Scheepsma,<br />
Deemoed <strong>en</strong> devotie. De koorvrouw<strong>en</strong> van W<strong>in</strong>desheim <strong>en</strong> hun <strong>geschrift</strong><strong>en</strong>, Nederlandse literatuur <strong>en</strong> cultuur <strong>in</strong> de<br />
Middeleeuw<strong>en</strong>, 17 (Amsterdam: Prometheus, 1997).<br />
29<br />
So hat z.B. Constance Proksch im Rahm<strong>en</strong> ihrer Untersuchung von 35 historiografisch<strong>en</strong> Text<strong>en</strong> aus observant<strong>en</strong><br />
Männerkonv<strong>en</strong>t<strong>en</strong> konstatiert, dass diese e<strong>in</strong><strong>en</strong> eig<strong>en</strong><strong>en</strong> Typus der sog. ‘Reformchronik’ bild<strong>en</strong>, der sich durch<br />
e<strong>in</strong>e bestimmte Struktur und Erzählerhaltung auszeichnet. Sie umschreibt dies<strong>en</strong> Texttypus als ‘antithetisch’ <strong>in</strong><br />
178