Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

onderzoeksteam de uitbreiding van Narrative Sources met het Noord-Nederlandse bronnen -
materiaal aan het voorbereiden was. Tijdens dat proces werd herhaaldelijk vastgesteld dat het,
zeker wanneer men de laatmiddeleeuwse tekstproductie in kringen behorend tot de Moderne
Devotie voor ogen houdt, niet steeds eenvoudig is uit te maken wanneer men kan spreken van
een isoleerbare ‘verhalende bron’, dan wel van betekenisvolle clusters van narratieve en zelfs
niet-narratieve teksten die als één geheel in een handschrift zijn overgeleverd. Een goed
voorbeeld hiervan vormt het memorieboek van het Sint-Agnesklooster in Gorinchem, dat door
een drietal verschillende personen is aangelegd tussen ca. 1474 en 1566. Dit werk is door
Marijke Carasso-Kok slechts heel beknopt gerepertorieerd als een ‘kroniek’ die is aangevuld
met een aantal niet nader beschreven lijsten en losse aantekeningen. In Narrative Sources
heeft dit memorieboek geleid tot acht verschillende records die in hun totaliteit een veel beter
inzicht geven in de tekstuele context van elk van deze onderdelen. 11 Alleen laat de verouderde
databank het nog niet toe deze belangrijke samenhang, die spreekt uit het handschrift, meteen
inzichtelijk te maken.
Deze problematiek sluit dus helemaal aan bij een andere ontwikkeling in de middeleeuwse
studies. In het onderzoek is de laatste jaren namelijk steeds meer de aandacht gevestigd op het
belang van de handschriftelijke context waarin middeleeuwse teksten zijn overgeleverd: ook de
plaats die een tekst inneemt in een handschrift – een verzamelhandschrift, een convoluut… –
wordt weer als cruciaal beschouwd om zijn functioneren te kunnen begrijpen. 12 Men gaat
handschriften , met hun specifieke inhoudelijke samenstelling, codicologische kenmerken en
geschiedenis, steeds meer als totaalobjecten benaderen, en niet als de toevallige verzamelingen
van op zich zelf staande, afzonderlijke teksten. 13 Ook het NWO-project Herinnering in geschrift
en praktijk waaruit onderhavige bundel resulteert, sluit aan bij deze belangstelling. Een
voorbeeld van een repertorium dat al tot op zekere hoogte met deze gevoeligheid rekening
houdt, ook databanktechnisch, is de online raadpleegbare Bibliotheca Hagiographica Latina
manuscripta, gerealiseerd door Michel Trigalet en François de Vriendt onder de leiding van
Guy Philippart aan de Facultés Universitaires Notre-Dame de la Paix te Namen, waarin de
traditionele Bibliotheca Hagiographica Latina van de Bollandisten is gekoppeld aan de
analyse van een bijzonder groot aantal bewaarde hagiografische legendaria. 14 Deze databank
maakt het niet enkel mogelijk na te gaan in welke handschriften een gegeven hagiografische
11
Vergelijk Carasso-Kok, Repertorium, pp. 177-78, nr. 150 en Narrative Sources, records NL0326-NL0333.
12
The Whole Book: Cultural Perspectives on the Medieval Miscellany, ed. Stephen G. Nichols en Siegfried
Wenzel, Recentiores: Later Latin Texts and Contexts, 6 (Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1996);
Imagining the Book, ed. Stephen Kelly en John J. Thompson, Medieval Texts and Cultures of Northern Europe,
7 (Turnhout: Brepols, 2005).
13
Voor de onderzoeksbelangstelling in de Nederlanden, zie onder meer: Wim van Anrooij en Dini Hogenelst,
‘Pleidooi voor tekstedities van verzamelhandschriften’, Dokumentaal, 20:2 (1991), pp. 69-71 en het daaruit
voortvloeiende project Middeleeuwse Verzamelhandschriften uit de Nederlanden dat wordt uitgevoerd door het
Huygens Instituut in Den Haag en al heeft geleid tot de gelijknamige editiereeks uitgegeven door de uitgeverij
Verloren; Thom Mertens, Richtlijnen voor de uitgave van middeleeuwse verzamelhandschriften uit de
Nederlanden (Hilversum: Verloren, 1994); J.P. Gumbert, Codicologische eenheden – opzet voor een terminologie.
Mededelingen van de Afdeling Letterkunde, Nieuwe Reeks, 67:2 (Amsterdam: Koninklijke Nederlandse
Academie van Wetenschappen, 2004).
14
Bibliotheca Hagiographica Latina manuscripta. Index électronique de la Bibliotheca Hagiographica Latina et
des Catalogues de manuscrits hagiographiques latins (Brussel, Louvain-la-Neuve: Centre de recherches
« Hagiographies » des F.U.N.D.P. à Namur & Société des Bollandistes: 1998 – URL: http://bhlms.fltr.ucl.ac.be/).
Zie ook de oude, gedrukte Bibliotheca hagiographica latina antiquae et mediae aetatis, ed. Socii Bollandiani,
Subsidia hagiographica, 6 (Brussel: Société des Bollandistes, 1898-1901); Bibliotheca hagiographica latina
antiquae et mediae aetatis. Novum supplementum, ed. Henryk Fros, Subsidia hagiographica, 70 (Brussel: Société
des Bollandistes, 1986).
187