Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

4. HET CARTULARIUM
Het cartulariumgedeelte van handschrift Kloosterarchieven 95 bevat afschriften van
oorkonden , die in drie grote blokken uiteenvallen: de stichtingsbrief plus privilegiën die
dienen als ruggegraat voor de kroniek, de renten mét en de renten zonder verplichting tot
tegenprestatie in de dodencultus.
We bezien die tweede hoofdafdeling nu wat nader. Deze heeft een eigen inleiding, waarin
nog eens glashelder wordt gemaakt waarom het gaat. Ter eeuwige herinnering – perpetua
memoria – worden de personen genoemd die aan het klooster weldaden hebben bewezen pro
sua suorumque perpetua memoria, zodat het nageslacht weet waartoe het tot in eeuwige tijden
verplicht is. 32 In hetgeen volgt zijn de oorkonden dan benefactor-gewijs geordend. In totaal
worden in de oorspronkelijke tekst zeventien weldoeners vermeld met 37 oorkonden. De
weldoeners worden individueel geïntroduceerd met een korte typering van hun persoon, van de
schenking en van de liturgische verplichtingen die er tegenover staan. Zo zijn enkele renten aan
het klooster vermaakt door Hugo Dapper, de ‘vader van onze zuster Machteld’, met het beding
dat jaarlijks vijftig ‘stapelkaerskens’ aan de zusters zouden worden uitgedeeld. 33 Andere renten
waren aangekocht voor honderd Bourgondische schilden, aan het klooster gelegateerd door
deken Arnold Bruun, onder bepaling dat steeds op zijn verjaardag een vigilie gehouden zou
worden. 34
Voor een cartularium met bezitstitels is dit een zeldzame ordening. Voorzover kon worden
nagegaan wordt zij in geen van de andere cartularia uit kloosters van het Hollands kapittel
aangetroffen . Gebruikelijker is dat een registrum procuratorum de oorkonden ordent in functie
van het materieel beheer. Een voorbeeld is het registrum van Den Hem, dat in hoofdzaak een
geografische ordening naar ligging van de akkers en huizen hanteert (zie Tabel 3).
Voor rentenbrieven is een ordening naar vervaldatum gebruikelijk. Dicht in de buurt van
het Goudse cartularium komt wel de ordening die in het begin van de vijftiende eeuw werd
toegepast in het Amsterdamse kartuizerklooster. Deze is geanalyseerd door Bas de Melker. 35 In
dit geval zijn er twee afzonderlijke registers. Het eerste is een liber benefactorum (de term is
niet aan de bron zelf ontleend), met daarin drie hoofdafdelingen: beneficia van particulieren,
elemosine van particulieren en instellingen, en beneficia van andere kloosters. Met name in
het eerste onderdeel worden de bezittingen van het klooster schenkergewijs opgevoerd, maar
wel in de vorm van ‘posten’, dus van korte vermeldingen. Daarnaast werd een cartularium
aangelegd waarin de oorkonden eveneens werden afgeschreven naar herkomst. ‘Dat
weerspiegelde de primaire behoefte van het klooster rond 1400 om de band tussen schenker,
gift en de bijbehorende oorkonden zichtbaar te houden’. 36 Per schenker was de ordening zó dat
eerst de oorkonde van de eigenlijke overdracht aan het klooster werd afgeschreven, daarna de
retroakta. Een verschil met Gouda is dat hier de biografische notities ontbreken.
32
Gouda, SAMH, Kloosters inv. 95, fol. 9 r : ‘In sequentibus ponuntur redditus pro beneficiis et memoriis perpetue
deputati.Ad perpetuam rei memoriam hic in secundo loco redditus beneficiorum inseruntur quos certe persone
infrascripti nostro conventui pro sua suorumque perpetua memoria legaverunt seu deputaverunt, ut sciant posteri
nostri quantum a singulis benefactoribus receperunt et ad quid pro talibus beneficiis perpetuis temporibus se
obligaverunt.’
33
Gouda, SAMH, Kloosters inv. 95, fol. 10: ‘pater sororis nostre Machteldis.’
34
Gouda, SAMH, Kloosters inv. 95, fol. 9 v .
35
B.R. de Melker, ‘Structuur en genese van het liber benefactorum van het kartuizerklooster bij Amsterdam’,
Jaarboek Amstelodamum, 81 (1989), pp. 1-28; Idem, ‘Het cartularium van het Karthuizerklooster en zijn plaats
binnen de kloosteradministratie, 1401/2-1537’, in Oorkondenboek van het Karthuizerklooster St.-Andries-ter-zaliger-Haven
bij Amsterdam 1392-1579, ed. R. Bessem (Amsterdam: Gemeentearchiefdienst, 1997), pp. 25-53.
36
De Melker, ‘Cartularium’, p. 33.
97