Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

More documents

Recommendations

Info

Franciscus aan – ze werden dus tertiarissen – en sloten zich aan bij het Kapittel van Utrecht, gelijktijdig met een reeks andere mannen- en vrouwenhuizen in Holland en het Sticht. 3 In 1412 lieten de zusters zich besluiten, en in 1423 verwisselden ze de tertiarissenregel voor de regel van Augustinus: voortaan waren ze reguliere kanunnikessen. Ze traden toe tot het nieuw gestichte Hollands Kapittel. Al die tijd stonden ze onder de leiding van de patricische dame die ook al aan de wieg van de gemeenschap had gestaan, Machteld Cosijns. Maar in de late jaren twintig van de vijftiende eeuw kwam het klooster in een crisis terecht. Eerst brak burgeroorlog in Holland uit (de strijd tussen Jacoba van Beieren en Filips de Goede): het Margarethaconvent raakte erg achterop toen het een groep arme zusters uit een nabij gelegen convent moest opnemen dat helemaal ten onder dreigde te gaan. Toen het daarvan weer enigszins herstelde, ontstond er na de dood van Machteld Cosijns in 1439 onenigheid tussen de rector en de priorin, met grote schade voor het convent. Na verschillende mislukte herstelpogingen werd in 1444 of 1445 Claes Wit als rector aan het klooster verbonden, die daarvoor zijn prioraat bij de regulieren van Den Hem bij Schoonhoven onderbrak. 4 Het gelukte Wit wel om het tij te keren: de discipline werd hersteld en het convent begon spiritueel én economisch weer te floreren. Na vier jaar kon Wit terugkeren naar Den Hem om te worden opgevolgd door Heyman Florisz. Het was deze rector die samen met de priorin als bekroning van het herstelwerk de stoot gaf tot de optekenactiviteit waar het in deze bijdrage over gaat. Met Claes Wit komen we in de krachtcentrale van het Hollands Kapittel. 5 Dat was ontstaan toen in conventen van tertianen (mannelijke tegenhangers van de tertiarissen), aangesloten bij het Kapittel van Utrecht, het verlangen was opgekomen om over te gaan tot een strengere regel, die van Augustinus. Bisschop Frederik van Blankenheim gaf hun daartoe in 1418 verlof maar verplichtte de nieuwe regulierenkloosters om zich aaneen te sluiten in een eigen kapittel. Drijvende kracht bij deze overgang was Willem Clinckaert, het hoofd van het mannenconvent Den Hem bij Schoonhoven. Het Goudse Margarethaklooster behoorde in 1423 tot de eerste vrouwenconventen die zich bij dit nieuwe kapittel aansloten. Het kapittel was overigens niet erg groot: uiteindelijk telde het zeven geïncorporeerde mannenkloosters en evenveel vrouwenkloosters met vol recht. Daarnaast werden nog negen vrouwenkloosters vanuit het kapittel gevisiteerd. 6 Rond 1430 mislukte een poging om het Hollands Kapittel bij dat van Windesheim in te lijven. 7 Tijdens het Utrechts schisma (1423-1442) kreeg het kapittel van de verschillende De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst, ed. Wim Denslagen (Zeist: Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Zwolle: Waanders, 2001), pp. 171-211 (p. 174-76). 3 D. van Heel, ‘De tertiarissen van het Utrechtsche Kapittel’, Archief Aartsbisdom Utrecht, 63 (1939), pp. 1-382; Koen Goudriaan, ‘De derde orde van Sint Franciscus in het bisdom Utrecht: een voorstudie’, Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis, 1 (1998), pp. 205-60; Hildo van Engen, De derde orde van Sint-Franciscus in het middeleeuwse bisdom Utrecht. Een bijdrage tot de institutionele geschiedenis van de Moderne Devotie (diss. Vrije Universiteit; Hilversum: Verloren, 2006). 4 Koen Goudriaan, ‘Willem Clinckaert en de eerste jaren van het klooster Den Hem’, in Het klooster Sint Michiel in Den Hem buiten Schoonhoven, ed. F.H.J. van Aesch et al. (Schoonhoven: Historische Encyclopedie Krimpenerwaard, 1995), pp. 85-113 (p. 108). 5 Eelcko Ypma, Het generaal kapittel van Sion: zijn oorsprong, ontwikkeling en inrichting (diss. Nijmegen; Nijmegen en Utrecht: Dekker & Van de Vegt, 1949); R.Th.M. van Dijk, ‘De bestuursvorm van het Kapittel van Sion: Hollands verzet tegen het Windesheims centralisme’, Archief voor de Geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland, 29 (1987), pp. 166-91; Goudriaan, ‘Willem Clinckaert’. 6 Ypma, Generaal kapittel, pp. 54-55 en 85-87. 7 Ypma, Generaal kapittel, p. 42; B.A. Vermaseren, Het klooster ‘Sancta Maria in Monte Sion’ tussen Delft en Rijswijk 1433-1574 (Pijnacker: Genootschap Delfia Batavorum, 1981), pp. 41-43; Goudriaan, ‘Willem Clinckaert’, pp. 108-09; Koen Goudriaan, ‘Het Leven van Liduina en de Moderne Devotie’, Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis, 6 (2003), pp. 161-236 (pp. 175-77). 90
kandidaten voor de bisschopszetel zijn privileges bekrachtigd, soms met lichte wijzigingen. 8 Het had toen nog geen officieel vast centrum, want de functie van superior prior rouleerde, maar in de praktijk functioneerde Den Hem als hoofdklooster. Ook onder Claes Wit, een uitgesproken krachtfiguur, was dit rond het midden van de eeuw nog zo. Pas omstreeks 1460 heeft het kapittel een vaste hoofdzetel aangewezen. Dat werd het klooster Sion bij Rijswijk, omdat de toenmalige superior prior daar toevallig vandaan kwam. In de statuten die in 1462 werden vastgesteld, is deze nieuwe bestuursvorm bekrachtigd. 9 Vanaf dat moment spreken we van het Kapittel van Sion. Tabel 1 – Hollands kapittel: kronieken, necrologia, cartularia 10 Klooster: kroniek: necr.: cartul.: mannen, geïncorporeerd 1. Schoonhoven, Den Hem (x) x xxx 2. Gouda, Stein x x - 3. Delft/ Rijswijk, Sion - - - 4. Brandwijk, Maartensdonk - - - 5. ’s-Gravenzande, Maria Magdalena - - x 6. Heiloo, Willebrord - x x 7. Arnemuiden, H. Graf - - - vrouwen, geïncorporeerd 11. Leiden/Oegstgeest, Mariënpoel (x) x xxx 12. Delft, Agnes - - x 13. Amsterdam, Nieuwe Nonnen - - x 14. Gouda, Margaretha x x x 15. Gouda, Maria op de Gouwe - - x 16. Amsterdam, Maria Magdalena op het Spui - - - 17. Haarlem, Zijlklooster - - x vrouwen, gevisiteerd 21. Delft, Anna - - - 22. Gouda, Maria Magdalena - - - 23. Leiden, Hiëronymus-Roma - - xx 24. Noordwijk, Catharina-en-Barbara - - - 25. Schoonhoven, Elisabeth - - - 26. Vlaardingen, Caecilia - - - 27. Amsterdam, Agnes x x - 28. Gouda, Agnes - - - 29. Zierikzee, Driekoningen - - - Met de bronnenoverlevering uit deze 23 kloosters is het in het algemeen vrij droevig gesteld. Van verschillende kloosters is vrijwel niets bewaard, van het latere hoofdklooster Sion heel weinig en ook de nalatenschap van Den Hem valt tegen als gevolg van een grote brand in 8 Ypma, Generaal kapittel, pp. 40-53. 9 Ypma, Generaal kapittel, p. 57. 10 Voor details zie de Bijlage. 91
Page 1 and 2:
KONINKLIJKE VLAAMSE ACADEMIE VAN BE
Page 3 and 4:
Page 5 and 6:
Page 7:
VOORAF Deze bundel bevat de handeli
Page 10 and 11:
Medieval Low Countries, dat door ee
Page 12 and 13:
toont aan dat in een verzamelhandsc
Page 14 and 15:
nauwe banden onderhielden. Dit kon
Page 17 and 18:
VREEMDEN VOOR ELKAAR. HET ONDERBROK
Page 19 and 20:
egyptoloog Jan Assmann omschreef al
Page 21 and 22:
genealogische en biografische infor
Page 23 and 24:
verdedigde . Daarin speelde de geda
Page 25 and 26:
verklaring hiervoor ligt in het ste
Page 27 and 28:
THE FINAL STAGES OF MEMORIAL TRADIT
Page 29 and 30:
and kings of England from Robert th
Page 31 and 32:
On the other hand Isabel’s royal
Page 33 and 34:
in the naming of a ‘motte de Ware
Page 35 and 36:
children , 25 while the Warenne Chr
Page 37 and 38:
MEMORIA IN DE PRAKTIJK VROEGEN LEKE
Page 39 and 40: gewelddadige consequenties. De bewu
Page 41 and 42: plaats vanwege de mate van specific
Page 43 and 44: Luikse bisschoppen geen rol van bet
Page 45 and 46: 1087 de eerste om de cluniacenzer g
Page 47 and 48: etekenis van gedachtenis in oorkond
Page 49 and 50: HERINNERINGSPRAKTIJKEN IN KRINGEN V
Page 51 and 52: De priorij van Watten werd ingeplan
Page 53 and 54: ijzonder hoogdravend en bij momente
Page 55 and 56: isschop Hubert en de conservatieve
Page 57 and 58: daden uitvoerig aan bod komen. Odfr
Page 59: efugium, een veilige haven aan al d
Page 62 and 63: een liturgische betekenis (zoals de
Page 64 and 65: De monniken die zich in een informe
Page 66 and 67: - fol. 18r-20r - ‘Liber Athanasii
Page 68 and 69: De twee overgebleven handschriften
Page 70 and 71: lende contexten. Voorbeelden zijn B
Page 72 and 73: als volgt: een verzamelhandschrift
Page 74 and 75: het handschrift als een proces te z
Page 76 and 77: achterhaald . In de inhoudsopgave s
Page 78 and 79: geestelijken (Antonius van Padua, L
Page 80 and 81: stelling tot andere moderne devoten
Page 82 and 83: Brinckerinck zelf heeft geen letter
Page 84 and 85: onderlinge samenhang. De inhoud kan
Page 86 and 87: 4. BESLUIT Tot nog toe is er in de
Page 89: HERINNERING EN HERSTEL. MEMORIA IN
Page 93 and 94: Tabel 2 - Gouda, SAMH, kloosters in
Page 95 and 96: aan dat concept te knagen, omdat he
Page 97 and 98: 4. HET CARTULARIUM Het cartulariumg
Page 99 and 100: 5. HET NECROLOGIUM De samenhang die
Page 101 and 102: 7. CONCLUSIE Lambert Willemsz stelt
Page 103: ’S-GRAVENZANDE, ST. MARIA MAGDALE
Page 106 and 107: BRUGGE, Stadsbibliotheek, 425, gere
Page 108 and 109: door Dykmans uitgegeven obituarium
Page 110 and 111: en die door haar bevalligheid verdr
Page 112 and 113: Wat hierna volgt, kan niet anders o
Page 114 and 115: in de overgeleverde handschriften e
Page 116 and 117: Afbeelding 1 - Memorietafel met Mar
Page 118 and 119: epalingen in de stichtingsakte, waa
Page 120 and 121: De tweede functie van memorietafels
Page 122 and 123: elangrijke bezoekers en - mogelijk
Page 124 and 125: schilderijen die zeker of mogelijk
Page 126 and 127: immers de derde en vierde generatie
Page 128 and 129: wapenrok (paltrock), waarbij de sch
Page 130 and 131: traditioneel op een belangrijker pl
Page 132 and 133: want de memorietafel en de toevoegi
Page 134 and 135: stichter van Mariënpoel. Deze twee
Page 136 and 137: of van de pater van het klooster, m
Page 138 and 139: BIJLAGE - DE KLEDING VAN DE GEPORTR
Page 141 and 142:
MOORDENDE CONCURRENTIE OP DE MEMORI
Page 143 and 144:
door de diverse partijen was essent
Page 145 and 146:
veel goedkopere vorm van memorievie
Page 147 and 148:
oudste stichtingen, daterend uit de
Page 149 and 150:
3. BESCHEIDEN ONDERZOEK Tot dusver
Page 151 and 152:
(vaak ook de erfgenamen) werd behar
Page 153 and 154:
hielden. Vanuit chronologisch persp
Page 155:
ijeengesprokkeld kunnen worden, is
Page 158 and 159:
De Duitse onderzoeker Nikolaus Stau
Page 160 and 161:
tussen deze gemeenschappen implicer
Page 162 and 163:
Ook in de kroniek van het Sint-Agne
Page 164 and 165:
Devotie ligt volgens hem in Brabant
Page 166 and 167:
in sommige gevallen niet eerder spr
Page 168 and 169:
onderverdeling terug, alleen worden
Page 170 and 171:
frühneuzeitliche Klosterhistoriogr
Page 172 and 173:
2. ERINNERUNGSKULTUR IN DER KONVENT
Page 174 and 175:
Rolle der Schreibschwester, ihre N
Page 176 and 177:
formuliert , womit Mechtelt Smeeds
Page 178 and 179:
oftmals selbst. So begründet die E
Page 180 and 181:
Deventer kamen. 33 Die ausführlich
Page 183 and 184:
EEN NIEUWE TOEKOMST VOOR HET ONLINE
Page 185 and 186:
Een aantal uitzonderingen niet te n
Page 187 and 188:
onderzoeksteam de uitbreiding van N
Page 189 and 190:
- Creatie van een niet publiek toeg
Page 191 and 192:
Figuur 2 - EER-schema voor de verni
Page 193 and 194:
Figuur 5 - Zoeken naar handschriftb
Page 195 and 196:
ongepubliceerde bijdrage over de ge
Page 197 and 198:
Vanaf het midden van de jaren 1990
Page 199 and 200:
199
show all

Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?