Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

leeftijdgenoten al lang baardgroei hadden. Inzake contact met vrouwen was hij zo voorzichtig,
dat hij zelfs het bezoek van zijn moeder en zus weigerde. Slechts eenmaal zou Jan zich buiten
Groenendaal naar Brussel begeven hebben – zijn geboortestad en verblijfplaats van zijn
moeder – niet om op bezoek te gaan, maar op vraag van de orde.
Uiteraard legt Jordaens sterk de klemtoon op de voorliefde van Jan voor het bidden en
mediteren . Ook diens ijver in het vervullen van liturgische taken wordt benadrukt, zelfs tot
de dag voor zijn overlijden. Jans voorkeur voor armoede kwam tot uiting in diverse vormen:
afwijzing van persoonlijk bezit, het gebruik van verouderd en goedkoop materiaal, het dragen
van versleten tunieken, sandalen en schoenen, het slapen in een hard bed en het ongedecoreerd
zijn van de eigen cel. Jordaens voegt er veelbetekenend aan toe: ‘En dan zwijg ik nog over de
verwaarlozing van je lichaam.’ 17
Na de uitvoerige opsomming van Jans deugden merkt Willem Jordaens ter conclusie op dat
Jans discretie en eenvoud zijn grootste deugd van allemaal was. Dit wordt geïllustreerd aan de
hand van een persoonlijke anecdote: ‘Ik weet immers dat je van bij het begin gekant was tegen
het feit dat je voedsel bestrooid werd met veel zout. En wanneer de proost je overvloedig
zouten verbood omwille van je longaandoening, bestrooide je in het vervolg nooit nog voedsel
noch eieren met zout, zelfs al smaakte het dan flets.’ 18 Bij het roemen van Jans nederigheid –
de laatst besproken deugd – laat Jordaens zich zo meeslepen door zijn betoog dat hij het woord
heiligheid (sanctitas) in de mond neemt. 19
In een derde deel komt de eigenlijke lamentatie aan bod, die gepaard gaat met talrijke
weeklagen en uitroepen. Jordaens schrijft: ‘Helaas! Nu nadert deze rede het einde, namelijk het
pijnlijke uur waarop de dood ons lichamelijk scheidde.’ 20 Het gegeven dat Jordaens laat blijken
dat het een redevoering (oratio) is, verraadt de geconstrueerde en beredeneerde opbouw van de
tekst. Er is overigens een herkenbare opbouw in de tekst die de regels van de retorica volgt:
exordium, expositio en conclusio.
Jan Spieghels ziekte – hoogstwaarschijnlijk de builenpest – wordt in dit derde deel erg
gedetailleerd beschreven in de volgende bewoordingen: ‘Op de vierde zondag waarop je het
abces had, waaraan veel mensen in de buurt van Brussel stierven, begon je je ziek te voelen
en op de derde dag, namelijk vrijdag, verscheen op je rechterschouderblad een roodachtige,
dodelijke vlek, gelijkend op een flagellantenwonde en zonder dat je er je van bewust was, nam
de ziekte je in haar greep. Zozeer zelfs, dat wegens het verzwakken van je brein en door het
vasten en waken, je verstand verminderde en je in je taalgebruik zelfs een tikkeltje waanzin
vertoonde . Nadat ik die dingen gehoord had en nadien ook met eigen ogen gezien had, begon
ik weldra te wanhopen over je herstel, in die mate dat het doembeeld van jouw dood mijn hart
begon in te nemen, zodat mijn tranen mijn brood doordrenkten in het refectorium; en niet enkel
bij mij, maar ook bij broeder Reynerus, jouw leraar, die je met bewondering begeleidde in je
jeugdigheid.’ 21 Na de maaltijd, tijdens de bijeenkomst van de broeders, kregen ze te horen dat
Jan overleden was. Het tijdstip van overlijden wordt tot in het kleinste detail meegedeeld.
17
‘…ut de corporis tui incuria sileam…’ Analecta Bollandiana, 4 (1885), p. 329.
18
‘Scio enim a principio te solitum fuisse appositum tibi cibum multo sale aspergere; atque, cum hoc tibi a
praeposito propter pectoris passiones fuisset prohibitum, nunquam vel cibum aliquem nec ovum quidem salivisse
de cetero, licet insulsum…’ Analecta Bollandiana, 4 (1885), p. 330.
19
‘Verum haec mea tuae sanctitatis laudatio confundit merito caput meum, dum ea quae in te miror et praedico
meis improbis moribus vituperare non cesso.’ Analecta Bollandiana, 4 (1885), p. 330.
20
‘Sed heu! Nunc accedit oratio ad occasum, ad horam videlicet illam dolorosam in qua nos corporaliter mors
separavit.’ Analecta Bollandiana, 4 (1885), p. 331.
21
‘Quarta autem feria orto in inguine epidimiali apostemate, quo apud Bruxellam multi obierant, languere
coepisti ac die tertio, sexta scilicet feria, nata te ignorante in dextra scapula quadam subrufa letiferaque macula
quasi fustigationis impoedatura morbus invaluit, adeo ut propter inanitatem capitis, cerebro jejuniis ac vigiliis
111