Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

deelnemers waaronder individuele personen en vertegenwoordigers van instellingen en zo
meer. 23
2. OBITUARIA EN ANDERE MEMORIEDOCUMENTEN
Een eerste belangrijke groep memoriedocumenten vormen de individuele stichtingsakten. Dit
zijn akten of oorkonden waarin de uitvoering van het jaargetijde werd vastgelegd. In de
Zuidelijke Nederlanden bestond een sterke traditie om daarvoor aparte stichtingsakten op te
maken. Deze documenten werden naarmate de middeleeuwen vorderden uitvoeriger, niet in het
minst omdat ook de diverse bestanddelen van het jaargetijde in omvang toenamen. Naast de
aanduiding voor wie het jaargetijde werd opgedragen (passieve stichter) en wie de stichting
deed (actieve stichter), bevatte dit soort akten ook de verplichtingen van de instelling die zich
ten aanzien van de stichter had geëngageerd om ervoor te zorgen dat het jaargetijde werd
uitgevoerd . Daarna volgt in de akte een uitgebreide beschrijving van de precieze inhoud van
de jaargetijdendienst. De andere belangrijke elementen in de akte zijn de wijze van
financiering en de eventueel te nemen maatregelen wanneer bepaalde verantwoordelijken hun
verplichtingen niet zouden nakomen. Dergelijke stichtingen werden niet altijd opgenomen in
de cartularia of andere kopieboeken van akten die grotere instellingen lieten opmaken. De
redenen hiervoor zijn niet altijd even duidelijk. In sommige gevallen was dit het geval omdat
men de jaargetijdenstichtingen in specifiek daartoe bestemde registers liet overschrijven. 24
Anderzijds kon de inrichting van een jaargetijde ook deel uitmaken van een ruimere
stichtings- en schenkingsactiviteit zoals die besloten lag in de testamentaire beschikking. 25
Hier kwam het frequent voor dat de modaliteiten voor het jaargetijde slechts beknopt waren
weergegeven, omdat er immers een aparte stichtingsakte werd opgemaakt. Men mag niet
vergeten dat het in beide brontypes telkens ging om een soort wilsbesluit. Tussen norm en
werkelijkheid kon echter een wereld van verschil liggen. Wellicht liepen sommige uitvoeringen
spaak omdat de overdracht van roerend en onroerend goed of kapitaal niet of onvolledig
gebeurde. Een groot probleem voor de Nederlanden in het algemeen, en voor de Zuidelijke
Nederlanden in het bijzonder, is de grote afwezigheid van uitgebreide fondsen of reeksen van
testamenten. 26 Jaargetijdenstichtingen bleven daarentegen veel beter bewaard. Een vergelijking
tussen een obituarium (zie hierna) en de bewaard gebleven stichtingsakten (of testamenten) die
op dezelfde stichtingen betrekking hebben, leert ons al vlug dat ook deze laatste meestal maar
in beperkte mate overgeleverd werden. Dit euvel doet zich vooral voor met betrekking tot de
23
Over het benadrukken van sociale distinctie en promotie in het kader van de dodenherdenking, waarvan het
jaargetijde maar een onderdeel vormde, zie J. Dumolyn en K. Moermans, ‘Distinctie en memorie. Symbolische
investeringen in de eeuwigheid door laatmiddeleeuwse hoge ambtenaren in het graafschap Vlaanderen. Een
algemeen antropologisch vraagstuk’, Tijdschrift voor geschiedenis, 116 (2003), pp. 332-49; T. Van Bueren,
‘Gebruik en functie van memorieboeken. Met voorbeelden uit norbertijnenkloosters’, in Memorievieringen bij
Norbertijnen, ed. H. Janssens, Werkgroep Norbertijner Geschiedenis in de Nederlanden. Bijdragen van de
contactdag , 16 (Averbode, 2006), pp. 8-32.
24
Het Nazarethhospitaal in Ieper liet er zo één maken: Trio, ‘De stichting’, p. 155 n. 24.
25
Zo bevatte in Avignon en omgeving iets meer dan 50 % van de bestudeerde testamenten een jaargetijden -
stichting: Chiffoleau, La comptabilité, pp. 332-39. Zie verder over deze problematiek Pasche, ‘Pour le salut’,
p. 104; Mol, ‘Friezen’, pp. 44-45; P. Bauer, Testament und Bürgerschaft: Alltagsleben und Sachkultur im
spätmittelalterlichen Konstanz, Konstanzer Geschichts- und Rechtsquellen, 31 (Sigmaringen, 1989).
26
Voor de Noordelijke Nederlanden volstaat het te verwijzen naar Mol, ‘Friezen’, en voor de Zuidelijke
Nederlanden naar P. Godding, Le droit privé dans les Pays-Bas méridionaux du 12e au 18e siècle, Académie
royale de Belgique. Mémoires de la Classe des Lettres. Collection in 4°, 2e série, 14, fasc. 1 (Brussel, 1987),
pp. 377-401 (telkens met verwijzing naar oudere literatuur).
146