Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

More documents

Recommendations

Info

Brugge, Stadsbibliotheek hs. 425 (vroege zestiende eeuw – olim Ter Duinen) 19 Fol. 1r-12v: Ebrardus. Cronica monasterii Guatinensis – Naso C011 Fol. 13r-21v: Miraculum de quodam Guatinensi religioso per sanctum Donatianum ab egritudine sua sanato – NaSo /, BHL 2286 Fol. 21v-22r: Ex legenda sancti Richarii – NaSo /, BHL / Fol. 22v: Ex legenda sancti Arnulphi Suessionensis episcopi in Aldenborch quiescentis – NaSo H009, BHL 704 Fol. 22v-23r: Miraculum quod accidit in monasterio Watinensi in nocte beate Agnetis virginis – NaSo /, BHL / Fol. 23r-23v: De incendio ecclesie – NaSo / Fol. 23v-24r: [Gevolgen van de blikseminslagen, in 1124, in St.-Omer en in Watten] – NaSo / Fol. 25r-30v: Tabularis epylogus prepositorum ecclesie beate Marie Brugensis – NaSo / Fol. 34r-58v: Cronica abbatum Vilariensium – NaSo C010-J179* Fol. 58v-109r: Liber de gestis virorum illustrium monasterii Vilariensis – NaSo G078* Fol. 112r-139r: Liber de origine monasterii Viridis Vallis in Zonia – NaSo H023* Fol. 139r-144v: Planctus venerabilis fratris Guilhelmi Iordani, canonici regularis Virdidis Vallis, super obitu Fratris Iohannis de Speculo, dyaconi eiusdem cenobii – NaSo G167* Fol. 144v-185r: Primordiale monasterii canonicorum regularium Rubee Vallis in Zonia – NaSo /* Fol. 185r-187v: Carmina Christiani de Veris – NaSo /* Fol. 188r-196v: Tractatulus de origine monasterii septem Fontium – NaSo G162* * = onderdelen van Johannes Gielemans, Novale sanctorum – NaSo J206 Zo gaat, in deze bundel, Brigitte Meijns, in op de laat-elfde-eeuwse geschiedenis van Watten op basis van onder meer de kroniek en een mirakelverhaal over de h. Donatiaan, 20 behandelt Valerie Vermassen de overlevering van de Planctus die Willem Jordaens, kanunnik uit Groenendaal, kort na 1358 heeft gewijd aan zijn vroeg overleden medebroeder Jan Spieghel 21 en ontleedt Bas Diemel ondermeer de kroniek Primordiale monasterii Rubeae Vallis die de jonge Johannes Gielemans omstreeks 1460 is gaan opstellen over de geschiedenis van het Brusselse Rooklooster en de verspreiding van de reguliere kanunniken behorend tot het kapittel van Windesheim. 22 Jeroen Deploige, ten slotte, presenteerde recent tijdens het internationale congres Manuscript and Memory in North-Western Europe, 1000-1500 een nog 19 Voor een volledige beschrijving, zie A. De Poorter, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque publique de la ville de Bruges, Vol 2 (Gembloux-Paris: J. Duculot-Les Belles lettres, 1934), pp. 478-81. Voor de datering: Véronique Hazebrouck-Souche, Spiritualité, sainteté et patriotisme. Glorification du Brabant dans l’œuvre hagiographique de Jean Gielemans (1427-1487), Hagiologia. Etudes sur la Sainteté en Occident, 6 (Turnhout: Brepols, 2007), pp. 36-37, n. 8. 20 Brigitte Meijns, ‘Herinneringspraktijken in kringen van reguliere kanunniken. De stichters en hun memoria: prior Odfried van Watten († 1086)’, pp. 47-57 in deze bundel. 21 Valerie Vermassen, ‘Een klaagzang uit Groenendaal. Willem Jordaens’ Planctus super obitu fratris Iohannis de Speculo, alias de Cureghem (ca 1385)’, pp. 103-12 in deze bundel. 22 Bas Diemel, ‘Want bij der scrifture soe bliven die dode’. De rol en de vorm van de collectieve herinnering bij de Moderne Devotie in de Zuidelijke Nederlanden’, pp. 154-65 in deze bundel. 194
ongepubliceerde bijdrage over de generische eigenheid van het Liber de gestis virorum illustrium monasterii Vilariensis, een in oorsprong vroeg-veertiende-eeuwse collectie levens van monniken en conversen uit de cisterciënzer abdij van Villers 23 . Dat handschrift 425 nu al deze teksten blijkt samen te brengen, is uiteraard een heel interessant gegeven in het licht van de overleverings- en receptiegeschiedenis van historio- en hagiografsche teksten in de Zuidelijke Nederlanden. Met de nieuwe ‘handschriftenmodule’ in Narrative Sources wordt het mogelijk deze samenhang meteen te bestuderen en naar verklaringen te zoeken. Bovendien brengt dit concrete voorbeeld ons ook heel duidelijk bij de problematiek van afzonderlijke en betekenisvol geclusterde teksten. Zo kan men de laatste zeven teksten uit dit handschrift zowel als afzonderlijke bronnen repertoriëren, die een eigen record verdienen, als ze alle tezamen beschouwen als een onderdeel van het veel omvangrijkere Novale sanctorum van Johannes Gielemans, samengesteld omstreeks 1483- 1485. 24 In deze collectie, die nooit integraal gekopieerd of gedrukt is, bracht Gielemans naast zijn eigen jeugdwerk Primordiale ook een hele reeks andere teksten van belang voor de laatmiddeleeuwse religieuze geschiedenis van de Zuidelijke Nederlanden, en in het bijzonder van Brabant, samen. Als dusdanig vormt ze ook een betekenisvol geheel dat eveneens in Narrative Sources gerepertorieerd is. Het voorbeeld van handschrift 425 illustreert daarnaast ook dat wanneer in de toekomst, dankzij de ‘handschriftenmodule’, door de medewerkers aan Narrative Sources nog meer aandacht zal worden besteed aan manuscripten en hun samenstelling, er nog tal van verhalende bronnen aan de oppervlakte zullen komen die tot dusver verwaarloosd zijn in het repertorium. Zo blijkt dit concrete handschrift maar liefst zeven teksten te bevatten die nog een beschrijving verdienen. Zoals zo vele hagiografische teksten uit de Zuidelijke Nederlanden is het mirakelverhaal toegeschreven aan de h. Donatiaan – geïdentificeerd in de Bibliothea Hagiographica Latina (BHL 2286) en uitgegeven in de Scriptores-reeks van de Monumenta Germaniae Historica – nog niet opgenomen in Narrative Sources. Het zelfde geldt ook voor het onuitgegeven verhaal over het mirakel dat zich, volgens de tekst zelf in 1230, tijdens de nacht van het feest van de h. Agnes in Watten zou hebben voorgedaan en dat zelfs nog niet door de bollandisten in hun Bibliotheca Hagiographica Latina is opgelijst. Eveneens nog onuitgegeven en ontbrekend in Narrative Sources zijn het verslag van een brand in de abdijkerk van Watten in 1468 (fol. 23r-23v) en de daarop in het handschrift volgende Latijnse tekst waarin een blikseminslag in St-Omer en in Watten in juli 1124 beschreven wordt (fol. 23v-24r). 25 Vanwege de narratieve stukjes die erin vervat zitten, verdient ook de Tabularis epylogus prepositorum ecclesie beate Marie Brugensis een aparte record in het repertorium. Dat ten slotte ook Gielemans’ Primordiale over de geschiedenis van Rooklooster en de elegische epitafen van Christianus de Veris nog niet zijn opgenomen in Narrative Sources mag illustratief worden genoemd voor de vele hiaten die de databank nog vertoont voor wat betreft het laat-middeleeuwse Zuid-Nederlandse bronnenmateriaal. In laatste instantie dient nog opgemerkt dat deze wijze van analyseren van teksten in hun handschriftelijke context het mogelijk maakt ook na te gaan met welke niet-verhalende bronnen, of met welke teksten van buiten de Nederlanden, het bronnenmateriaal gerepertorieerd in Narrative Sources is overgeleverd – iets wat uit het voorbeeld van hs. 23 Jeroen Deploige, ‘Collecting Stories about Memorable Members. The Liber de gestibus virorum illustrium of the Cistercian Abbey of Villers: On the Fringes of Hagiography and Historiography’, paper gepresenteerd tijdens het congres Manuscript and Memory in Northwestern Europe, 1000-1500, Groningen, 14-15 november 2008. 24 Ibid., p. 41. 25 Met dank aan Brigitte Meijns voor haar toelichting bij deze nog onuitgegeven teksten betreffende de geschiedenis van Watten. 195
Page 1 and 2:
KONINKLIJKE VLAAMSE ACADEMIE VAN BE
Page 3 and 4:
Page 5 and 6:
Page 7:
VOORAF Deze bundel bevat de handeli
Page 10 and 11:
Medieval Low Countries, dat door ee
Page 12 and 13:
toont aan dat in een verzamelhandsc
Page 14 and 15:
nauwe banden onderhielden. Dit kon
Page 17 and 18:
VREEMDEN VOOR ELKAAR. HET ONDERBROK
Page 19 and 20:
egyptoloog Jan Assmann omschreef al
Page 21 and 22:
genealogische en biografische infor
Page 23 and 24:
verdedigde . Daarin speelde de geda
Page 25 and 26:
verklaring hiervoor ligt in het ste
Page 27 and 28:
THE FINAL STAGES OF MEMORIAL TRADIT
Page 29 and 30:
and kings of England from Robert th
Page 31 and 32:
On the other hand Isabel’s royal
Page 33 and 34:
in the naming of a ‘motte de Ware
Page 35 and 36:
children , 25 while the Warenne Chr
Page 37 and 38:
MEMORIA IN DE PRAKTIJK VROEGEN LEKE
Page 39 and 40:
gewelddadige consequenties. De bewu
Page 41 and 42:
plaats vanwege de mate van specific
Page 43 and 44:
Luikse bisschoppen geen rol van bet
Page 45 and 46:
1087 de eerste om de cluniacenzer g
Page 47 and 48:
etekenis van gedachtenis in oorkond
Page 49 and 50:
HERINNERINGSPRAKTIJKEN IN KRINGEN V
Page 51 and 52:
De priorij van Watten werd ingeplan
Page 53 and 54:
ijzonder hoogdravend en bij momente
Page 55 and 56:
isschop Hubert en de conservatieve
Page 57 and 58:
daden uitvoerig aan bod komen. Odfr
Page 59:
efugium, een veilige haven aan al d
Page 62 and 63:
een liturgische betekenis (zoals de
Page 64 and 65:
De monniken die zich in een informe
Page 66 and 67:
- fol. 18r-20r - ‘Liber Athanasii
Page 68 and 69:
De twee overgebleven handschriften
Page 70 and 71:
lende contexten. Voorbeelden zijn B
Page 72 and 73:
als volgt: een verzamelhandschrift
Page 74 and 75:
het handschrift als een proces te z
Page 76 and 77:
achterhaald . In de inhoudsopgave s
Page 78 and 79:
geestelijken (Antonius van Padua, L
Page 80 and 81:
stelling tot andere moderne devoten
Page 82 and 83:
Brinckerinck zelf heeft geen letter
Page 84 and 85:
onderlinge samenhang. De inhoud kan
Page 86 and 87:
4. BESLUIT Tot nog toe is er in de
Page 89 and 90:
HERINNERING EN HERSTEL. MEMORIA IN
Page 91 and 92:
kandidaten voor de bisschopszetel z
Page 93 and 94:
Tabel 2 - Gouda, SAMH, kloosters in
Page 95 and 96:
aan dat concept te knagen, omdat he
Page 97 and 98:
4. HET CARTULARIUM Het cartulariumg
Page 99 and 100:
5. HET NECROLOGIUM De samenhang die
Page 101 and 102:
7. CONCLUSIE Lambert Willemsz stelt
Page 103:
’S-GRAVENZANDE, ST. MARIA MAGDALE
Page 106 and 107:
BRUGGE, Stadsbibliotheek, 425, gere
Page 108 and 109:
door Dykmans uitgegeven obituarium
Page 110 and 111:
en die door haar bevalligheid verdr
Page 112 and 113:
Wat hierna volgt, kan niet anders o
Page 114 and 115:
in de overgeleverde handschriften e
Page 116 and 117:
Afbeelding 1 - Memorietafel met Mar
Page 118 and 119:
epalingen in de stichtingsakte, waa
Page 120 and 121:
De tweede functie van memorietafels
Page 122 and 123:
elangrijke bezoekers en - mogelijk
Page 124 and 125:
schilderijen die zeker of mogelijk
Page 126 and 127:
immers de derde en vierde generatie
Page 128 and 129:
wapenrok (paltrock), waarbij de sch
Page 130 and 131:
traditioneel op een belangrijker pl
Page 132 and 133:
want de memorietafel en de toevoegi
Page 134 and 135:
stichter van Mariënpoel. Deze twee
Page 136 and 137:
of van de pater van het klooster, m
Page 138 and 139:
BIJLAGE - DE KLEDING VAN DE GEPORTR
Page 141 and 142:
MOORDENDE CONCURRENTIE OP DE MEMORI
Page 143 and 144: door de diverse partijen was essent
Page 145 and 146: veel goedkopere vorm van memorievie
Page 147 and 148: oudste stichtingen, daterend uit de
Page 149 and 150: 3. BESCHEIDEN ONDERZOEK Tot dusver
Page 151 and 152: (vaak ook de erfgenamen) werd behar
Page 153 and 154: hielden. Vanuit chronologisch persp
Page 155: ijeengesprokkeld kunnen worden, is
Page 158 and 159: De Duitse onderzoeker Nikolaus Stau
Page 160 and 161: tussen deze gemeenschappen implicer
Page 162 and 163: Ook in de kroniek van het Sint-Agne
Page 164 and 165: Devotie ligt volgens hem in Brabant
Page 166 and 167: in sommige gevallen niet eerder spr
Page 168 and 169: onderverdeling terug, alleen worden
Page 170 and 171: frühneuzeitliche Klosterhistoriogr
Page 172 and 173: 2. ERINNERUNGSKULTUR IN DER KONVENT
Page 174 and 175: Rolle der Schreibschwester, ihre N
Page 176 and 177: formuliert , womit Mechtelt Smeeds
Page 178 and 179: oftmals selbst. So begründet die E
Page 180 and 181: Deventer kamen. 33 Die ausführlich
Page 183 and 184: EEN NIEUWE TOEKOMST VOOR HET ONLINE
Page 185 and 186: Een aantal uitzonderingen niet te n
Page 187 and 188: onderzoeksteam de uitbreiding van N
Page 189 and 190: - Creatie van een niet publiek toeg
Page 191 and 192: Figuur 2 - EER-schema voor de verni
Page 193: Figuur 5 - Zoeken naar handschriftb
Page 197 and 198: Vanaf het midden van de jaren 1990
Page 199 and 200: 199
show all

Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?