Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

Een miscellany is een verzamelhandschrift in ruime zin, een collectie van min of meer
willekeurige samenstelling. 10 Die term is niet scherp afgebakend en zegt net als verzamel -
handschrift niets over individuele handschriften of over de verhouding tussen inhoud en
codicologische verschijningsvorm. Daarnaast gebruiken de auteurs de benaming anthology.
Hiermee wordt een verzamelbundel met een duidelijke intentionaliteit bedoeld, een
bloemlezing met een thema. 11 Het probleem van interpretatie blijft bestaan: waar ligt de grens
tussen een anthology en een miscellany met een weliswaar willekeurige samenstelling, maar
waarin toch een eenheid is te zien? In hoeverre kan een onderzoeker beoordelen of er
werkelijk sprake is van intentie? In een andere bundel, Imagining the Book, wordt de benaming
collection voorgesteld om de beladen termen miscellany en anthology te vermijden. 12 In
het Nederlands zou dat nog steeds zijn: collectie of verzamelhandschrift (en dan niet in de
definitie van de reeks Middeleeuwse Verzamelhandschriften).
De auteurs van The Whole Book stelden vast dat de meeste van de door hun bestudeerde
collecties niet willekeurig van samenstelling zijn omdat de maker van een handschrift zich
altijd liet sturen door een agenda of door het beoogde gebruik. 13 De maker (samensteller en/of
kopiist) werkte vaak vanuit een vooropgezet idee over de collectie, ook al week hij hiervan
om pragmatische redenen meestal af. In veel handschriften is een structurerend of ordenend
beginsel te constateren, in de uitvoering (bijvoorbeeld de indeling in rubrieken) of in de inhoud
(bijvoorbeeld een leidend thema). In de bundel wordt gesproken van principle of order of
principle of organization. 14 Vergelijkbaar is de benaming including principle die Pamela
Gehrke bezigt in haar boek over hagiografische handschriften. 15 Zij bedoelt hiermee de rode
draad die een collectie samenhang geeft. Deze rode draad kan wederom in de uitvoering of in
de inhoud zijn gelegen. Ook Gehrke stelde vast dat makers niet strikt vasthielden aan het genre,
maar de functie en het publiek in het oog hielden bij de vervaardiging van een collectie. 16
Overigens is het niet zo dat het publiek het ordenende beginsel altijd herkende. 17
De bundel The Whole Book is nog vooral gericht op de kant van de producent, de oorsprong.
In Imagining the Book uit 2005, onder redactie van de anglisten Stephen Kelly en John
Thompson van de universiteit van Belfast, wordt een ander perspectief gekozen, waardoor het
handschrift in een heel nieuw licht komt te staan. De auteurs zien het handschrift namelijk als
een voortdurend cultureel proces, waarin makers, opdrachtgevers, lezers en gebruikers allen
een rol speelden. Al deze participanten deelden ‘a perception of the book as a site upon which
the contemporaneous activities of readers and writer take place; as, in other words, a site upon
which a series of genuinely social negotiations are enacted’. 18 Het handschrift wordt hier
vergeleken met een site, door mij vertaald als platform, waarop handelingen plaatsvinden. Door
10
‘Introduction’, in The Whole Book, pp. 1-6 (p. 3); Julia Boffey, ‘Short Texts in Manuscript Anthologies: The
Minor Poems of John Lydgate in Two Fifteenth-Century Collections’, in The Whole Book, pp. 69-82 (p. 73).
11
Boffey, ‘Short Texts’, p. 73.
12
Jason O’Rourke, ‘Imagining Book Production in Fourteenth-Century Herefordshire: The Scribe of British
Library, MS Harley 2253 and his Organising Principles’, in Imagining the Book, pp. 45-60, (p. 60).
13
‘Introduction’, p. 2; Siegfried Wenzel, ‘Sermon Collections and Their Taxonomy’, in The Whole Book, pp. 7-
21 (p. 15). Wenzel trok die conclusie met betrekking tot prekencollecties.
14
Stephen G. Nichols, ‘“Art” and “Nature”: Looking for (Medieval) Principles of Order in Occitan Chansonnier
N (Morgan 819)’, in The Whole Book, pp. 83-121 (p. 83); Barbara A. Shailor, ‘A Cataloger’s View’, in The Whole
Book, pp. 153-67 (p. 165); James J. O’Donell, ‘Retractions’, in The Whole Book, pp. 169-73 (p. 171).
15
Pamela Gehrke, Saints and Scribes: Medieval Hagiography in Its Manuscript Context, University of California
Publications in Modern Philology, 126 (Chicago: University of California Press, 1993), pp. 2 en 10.
16
Gehrke, Saints and Scribes, p. 162.
17
Derek Pearsall, ‘The Whole Book: Late Medieval English Manuscript Miscellanies and their Modern
Interpreters’, in Imagining the Book, pp. 17-29 (p. 29).
18
Stephen Kelly en John J. Thompson, ‘Imagined Histories of the Book: Current Paradigms and Future
Directions’, in Imagining the Book, pp. 1-14 (p. 3).
73