Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

efugium, een veilige haven aan al diegenen die door de keizerlijke partij vervolgd werden en
de monniken trokken rond om de gregoriaanse ideeën uit te dragen.
Odfried beantwoordde perfect aan het profiel van de verbeten hervormer. Hij was ascetisch,
nederig, kuis, bekommerd om de medemens, een gedroomd uithangbord voor de reguliere
kanunniken. En een Wattense broeder beweerde op de koop toe zijn genezing aan hem te
danken te hebben! Toch was dit blijkbaar niet voldoende. De dubbelzinnigheid die de
figuur van Odfried opriep, vinden we terug in beide mirakelverhalen. De keuze voor het
hagiografische genre en verscheidene elementen in de tekst mogen dan wel aan Odfried een
geur van heiligheid verlenen, toch is hij geen volwaardige heilige. Een heilige komt immers
niet in het vagevuur terecht omdat hij iets mispeuterd heeft en een heilige wordt ook niet
straffeloos op de vingers getikt omdat hij zich een tijdje niet heeft laten zien. Het lijkt alsof men
in Watten, maar ook erbuiten, geworsteld heeft met de memoria van Odfried. Was Odfried
enkele jaren na zijn overlijden nog te zeer omstreden in bepaalde middens? Hij had het immers
zwaar aan de stok gekregen met de conservatieve clerus en met bisschop Hubert. Hubert was
ondertussen afgetreden en leefde terugtrokken in een priorij 63 maar bepaalde geestelijken waren
deze – in hun ogen – oproerkraaier en spion van Rome misschien nog niet vergeten. Koos men
daarom voor een andere format om Odfried te herdenken? Het genre van de stichtingskroniek
liet toe om Odfrieds daden uitvoerig te belichten zodat ze voor het nageslacht bewaard werden,
maar maakte wel van de protagonist een man van vlees en bloed.
Misschien was het voor de nog piepjonge Wattense gemeenschap op dat ogenblik ook
praktisch zeer moeilijk om de eerste prior, de gecontesteerde Odfried, tot de eer der altaren te
laten verheffen. Odfried mag dan wel een nagenoeg identiek hervormersprofiel hebben gehad
als zijn tijdgenoten abt Diederik I van Saint-Hubert-en-Ardenne en abt Willem van Hirsau,
Odfrieds gemeenschap was veel jonger dan de respectabele abdij uit de Ardennen met
Merovingische origines en Watten ontbeerde de uitstraling van de Duitse abdij. Beide
voorbeelden betreffen overigens benedictijnenabdijen, plaatsen bij uitstek van hagiografische
activiteit, in tegenstelling tot de gemeenschap van reguliere kanunniken te Watten, een
nieuwigheid in het toenmalige religieuze landschap met vooralsnog zo goed als geen
historiografische traditie.
De herinnering aan Odfried was mijns inziens niet onproblematisch. De man had bij
leven een controverse ontketend tussen voor- en tegenstanders van de hervorming. Ook na zijn
overlijden liet hij bepaalde mensen niet onberoerd zoals blijkt uit het Wattense Exordium en
uit twee mirakelverhalen, één opgesteld te Watten en één uit de Picardische abdij van Saint-
Riquier. Wellicht niet toevallig dateren deze teksten uit het laatste decennium van de elfde
eeuw, toen de priorij van Watten zich dankzij het krachtdadig bestuur van Bernold ten volle als
een centrum van vernieuwing profileerde. Tegen de achtergrond van dit nieuwe élan werd er in
Watten, maar ook daarbuiten, gereflecteerd over de complexe memoria van de stichter.
Verschillende mogelijkheden dienden zich klaarblijkelijk aan. Uiteindelijk bleek een
stichtingskroniek de meest aangewezen strategie te zijn om een man te herinneren die voor zijn
gemeenschap zowel een vloek als een zegen was geweest.
1985, Studi Gregoriani, 13 (Rome: LAS, 1989), pp. 263-79; Klaus Schreiner, ‘Hirsau und die Hirsauer Reform.
Lebens- und Verfassungsformen einer Reformbewegung’, in Die Reformverbände und Kongregationen der
Benediktiner im deutschen Sprachraum, ed. Ulrich Faust en Franz Quarthalm, Germania benedictina, 1 (St.
Ottilien: EOS, 1999), pp. 89-124; Steffen Patzold, ‘Die monastischen Reformen in Süddeutschland am Beispiel
Hirsaus, Schaffhausens und St. Blasiens’, in Canossa 1077. Erschütterung der Welt. Geschichte, Kunst und Kultur
am Aufgang der Romanik. Band 1. Essays, ed. Christoph Stiegemann en Matthias Wemhoff (München: Hirmer
Verlag, 2006), pp. 199-208 met verwijzing naar de overvloedige literatuur.
63
Meijns, ‘Opposition to Clerical Continence’.
59