MANJINE I MEDIJI NA ZAPADNOM BALKANU - RRPP

I. MEDIJSKI SISTEM U MAKEDONIJI I POZICIJA ETNIČKIH ZAJEDNICA
1. Društveno-politički kontekst
Republika Makedonija kao samostalna, suverena i nezavisna država konstituisana je
Deklaracijom Skupštine Socijalističke Republike Makedonije 15. januara 1991. godine a
potvrđena referendumom o samostalnosti i nezavisnosti 8. septembra 1991. godine.
Parlamentarna demokratija je uspostavljena Ustavom iz 1991. godine, koji ustanovljava
osnovne principe demokratije i garantuje osnovne slobode i prava građana. Još u Ustavu iz
1991. godine pripadnicima etničkih zajednica (tada nacionalne manjine) bila su garantovana
prava na izražavanje, njegovanje i razvijanje etničkog, kulturnog, jezičkog i vjerskog
identiteta i pravo osnivanja kulturnih, umjetničkih, obrazovnih institucija, naučnih i drugih
udruženja radi izražavanja, njegovanja i razvijanja svoga identiteta. Isto tako, etničke
zajednice Ustavom dobijaju pravo na osnivanje svojih političkih partija i da učestvuju na
slobodnim i nezavisnim izborima u cilju ravnopravne participacije u vlasti.
Godine 2001. dolazi do konflikta između makedonskih bezbjedonosnih snaga sa dijelom
albanske etničke zajednice u Makedoniji organizovane u oružane grupe. Naučna misao nema
još jedinstveno objašnjenje za razloge zbog kojih se desio ovaj konflikt, no dominantni
argumenti predstavnika albanske zajednice su bili da u periodu poslije 1991. godine Albanci
nisu dobili potpuno sva prava u oblasti politike, obrazovanja, kulture i drugih oblasti u
društvenom životu koja su imali u okviru bivše SFRJ.
Iako konflikt nije imao veće razmjere ipak je pridonio velikoj stagnaciji države u
ekonomskom i političkom pogledu. Odredbe Ohridskog okvirnog sporazuma potpisanog 13.
avgusta 2001. godine u Ohridu u prisustvu predstavnika međunarodne zajednice u najvećoj
mjeri su donijele proširivanje prava albanske a i drugih etničkih zajednica u Makedoniji u
ključnim društvenim oblastima: političku participaciju u centralnoj i lokalnoj vlasti, upotrebu
albanskog (a i drugih jezika) u područjima u kojima je albanska (ili druga) etnička zajednica
većina kao drugog oficijelnog jezika, pravo na osnivanje javnog univerziteta na albanskom
jeziku, kao i proširivanje prava albanske zajednice u javnom servisu. Postepeno, odredbe
Okvirnog sporazuma su implementirane u Ustav Republike Makedonije i u njeno
zakonodavstvo.
U medijskoj sferi prava albanske a i drugih etničkih zajednica bila su potpuno garantovana još
Ustavom iz 1991. godine i prvim Zakonom o radiodifuznoj djelatnosti iz 1997. godine, tako
da Okvirni sporazum i ustavni amandmani nisu donijeli nešto bitno novo u ovom pogledu.
Medijska slika postala je raznovrsnija još u prvim godinama po liberalizaciji mogućnosti za
osnivanje privatnih medija, a u Makedonskoj radioteleviziji već su funkcionisali programi na
albanskom, turskom i romskom jeziku.
2. Nacionalna legislativa i njena primjena u praksi
Međunarodni dokumenti koji jamče prava manjinskih grupa u medijskoj sferi govore o dva
osnovna koncepta: aktivni i pasivni pristup različitih društvenih i kulturnih grupa medijima i
njihovom sadržaju. Aktivni pristup podrazumijeva sposobnost tih grupa za osnivanje medija,
da rade u njima i da direktno, putem medija, izraze svoje stavove i mišljenja, a pasivni se
179