MANJINE I MEDIJI NA ZAPADNOM BALKANU - RRPP

Manjine i mediji
EVROPSKI STANDARDI, A PRAKSA S KONTROVERZAMA 2
Položaj nacionalnih manjina u društvu i njihova prisutnost u medijskoj javnosti nose iste,
slične, ali i neke specifične karakteristike u zemljama tranzicije, odnosno zemljama nastalim
iz bivše Jugoslavije (u ovom projektu BiH, Srbija, Crna Gora i Makedonija). Prva zajednička
karakteristika jesu društveni preokreti poslije propasti ideološkog koncepta društva
zasnovanog na jednopartijskom sistemu. Raspad socijalističke Jugoslavije, ratovi, ulazak u
društvo političkog pluralizma i vladavine evropskih građanskih standarda otkrili su u novom
svjetlu i mnoga pitanja statusa i položaja naroda i nacionalnih manjina u novom ustrojstvu
država, a otvorili i nova, često kontroverzna pitanja međunacionalnih odnosa.
Socijalistički sistem je davao ideološku odrednicu svemu, pa i pojmu i položaju naroda i
narodnosti. 3 Jugoslavija je bila „država zasnovana na suverenosti naroda“ i na „vlasti i
samoupravljanju radničke klase i svih radnih ljudi“ i „socijalistička samoupravna
demokratska zajednica radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti“. Odrednica
bratstva i jedinstva naroda stavila je i narode i nacionalne manjine u širi kontekst države
„radnih ljudi i građana“ u kojoj se prava svih građana, uključujući i manjine, ostvaruju više u
okviru ideološkog koncepta socijalističkog društva. Tadašnje zakonodavstvo se u zaštiti
pripadnika nacionalnih manjina uglavnom bavilo njihovim pravima u domenu obrazovanja,
kulture, jezika i tradicije, dok su druga prava garantovana i štićena kao i za sve druge „radne
ljude i građane“.
U literaturi ne postoji nijedna opšteprihvaćena definicija manjine, a neke od onih koje se
najviše koriste samo su operativne, izrađene kako bi poslužile samo u jednom posebnom
kontekstu ili studiji. Ipak, jednu od najobuhvatnijih i najprihvaćenijih definicija manjina
ponudio je nekadašnji specijalni izvjestilac Ujedinjenih nacija Francesco Capotorti, ustvrdivši
kako su manjine „grupe brojčano inferiorne u odnosu na ostatak populacije neke države, koje
nisu u dominantnoj poziciji, čiji su pripadnici građani te države ali posjeduju etničke,
religijske i jezičke specifičnosti koje ih razlikuju od ostalih građana”. 4
Kako navodi hrvatski ekspert za pitanja nacionalnih manjina, inače i sam pripadnik
nacionalne manjine, dr. Siniša Tatalović, teškoća je, u suštini, u pitanju da li treba prihvatiti
subjektivna ili objektivna mjerila u definisanju manjine. Teškoća sa subjektivnim mjerilima je
u tome što se postavlja pitanje da li je svaki pojedinac slobodan da se deklariše kao pripadnik
određene grupe, i to potpuno slobodno, čak i ako ne posjeduje neke osobine koje se smatraju
karakterističnim za tu grupu. Kao i pitanje da li je svako i u svim prilikama u stanju da se
deklariše kao pripadnik neke manjine bez pritiska i bez trpljenja nepovoljnih posljedica? Što
se tiče objektivnih mjerila, pitanje je kakva su ona, kako se utvrđuju i ko odlučuje o tome? 5
2
Urednik studije je Radenko Udovičić, direktor Media plan instituta iz Sarajeva i profesor novinarstva iz Bosne i
Hercegovine.
3
Narodnost je pojam korišten isključivo u SFRJ koji je označavao etničke manjinske grupe u toj državi.
4
Capotorti, F. (1991), Study on the rights of persons belonging to ethnic, religious, and linguistic minorities
K3242 .C37 1991, New York
5
REGIONALNI GLASNIK ZA PROMOCIJU KULTURE MANJINSKIH PRAVA I MEĐUETNIČKE
TOLERANCIJE (2004), Siniša Tatalović – “Složeni kriteriji utvrđivanja starih i novih manjina“, Stina, Media
plan institut i Novosadska novinarska škola; http://www.mediaplan.ba/servis/servis03_ba.pdf
3