:--': ~T~ -'--- ~

6 INDEELING NAAR STANDEN?
heen we de letterkundige verschijnselen kunnen gegroepeerd
waarnemen, zoo, dat we het geheel tot in zijn uiterste uitloopers
vrij en klaar kunnen overzien? Ik vrees ervoor . Er is bijna geen
verschijnsel, of er is iets van beide in . We kunnen deze beide stroomingen
wel uit de verte in het groote volgen, maar zoo gauw als
we van onze hoogte afdalen en in het vlakke veld de details willenbekijken,
dan missen we alle overzicht . Voortdurend slingeren,
beide door en om elkaar . Hier is het, of ze in felle vijandschap zich
van elkaar afstooten, ginds gaan ze samen voort in vreedzame verbroedering
. Is, om een voorbeeld to noemen : is niet in Vondel, den
prachtigen vertegenwoordiger van het Germaansch-Christelijke,
tevens een machtig heidensch element, is hij niet de vurige aanbidder
van de Renaissancekunst ? Ik zie geen kans een boek behoorlijk
in to deelen, uitgaande van deze beide lijnen .
Voor de middeleeuwen lijkt me de indeeling naar de standen
nog steeds de eenvoudigste, al zijn er ook groote bezwaren ; er
zijn inderdaad wel drie lijnen aan to wijzen, ieder met een eigen
karakteristiek . Maar we zullen moeten geven en nemen . Zijn de
middeleeuwen voorbij en heeft het individu zich losgewrongen
uit zijn stand, uit een algemeen heerschende Kerk, dan zou tegenover
de standenindeeling een indeeling naar de individueele eigenaardigheden
van den kunstenaar de eenig logische zijn . Doch de
practijk! Immers ook dan nog groeit het individu op uit de
sociale en godsdienstige verhoudingen van zijn tijd en zijn omgeving,
voert er het karakteristieke van mee ; en aan den anderen
kant, voor wat een wijd uiteenloopende verschillen kunnen
we komen to staan, terwijl zoovele anderen in wat ze ons nalieten,
alle individualiteit missen . Sterk sprekende figuren kunnen we
tegenover elkaar stellen in de zestiende en zeventiende eeuw en
dat zal ons stellig van nut zijn om beter inzicht in de toestanden
to krijgen . Om het individu echter als basis van onze indeeling to
kiezen, dat zal onmogelijk blijken . Te beginnen met het midden
der 18e eeuw zullen we misschien het best een inzicht in den gang
van zaken krijgen door de verschillende buitenlandsche invloeden
die zich hier deden gevoelen, als grondslag voor onze indeeling
aan to nemen, temeer omdat veelal uit het volgen van zekere
stroomingen tevens de persoonlijkheid spreekt . Te harer plaatse
zal ik ieder van deze indeelingen nader toelichten .