:--': ~T~ -'--- ~

OVER LITTERATUUR 7 1 9
men wij, de getuigen van het leven, de zieners van de realiteit,
de begeesterden van het feit, de geextazieerden der gewaarwording
."
Ontstellend is op het eerste gezicht de antithese tusschen dezen
Van Deyssel en then van 1911, van Frank Rozelaar, tusschen den
hartstochtelijken aanbidder van het naturalisme, die alle fatsoen
vertrapt, den woesteling, die haat en verdoemenis uitspuwt over
alles en alien, die zijn toorn opwekken, en den ingetogen dichter,
die hoffelijk en welwillend Beets to gemoet treedt, die rustig en
kuisch mediteert over de stille, ongerepte schoonheid . En toch is
daar niet een bruuske omkeering geweest, maar is ook hier alles
noodzakelijke en geleidelijke ontwikkeling of verandering als men
wil .
Over Literatuur (1886), gezicht tegen Netscher, die sedert '84
verschillende naturalistische studies had laten verschijnen en min
of meer, ook met zijn studies over het naturalisme, de allures aannam
van hier de man der toekomst in deze richting to zijn, doet
wel eenigszins denken aan twee kloeke, jonge hanen, die fier en
van hun kracht bewust op het oude erf zijn losgelaten . Maar het
is oneindig veel meer door zijn machtige lyriek . Wie kept thans
niet de klassiek geworden pagina : ,Ik houd van het proza" en dan
zijn daar die andere brokken, aanvangende met : „De stoutste
droomers van alle eeuwen gaan door den nacht" en,,Hoort gij de
klokken niet luiden, met lange bange tonen, door den nacht van
het einde der eeuw ? " Hier zijn naast venij nig, scherp betoog, bladzijden,
die tot de schoonste en krachtigste behooren, die ooit in
het Nederlandsch geschreven zijn . Dit is alles het nieuwe heerlij
ke, passievolle geluid .
Een Liefde ('89) is het eerste groote werk in de lijn der Fransche
naturalisten, dat heel de poppenkast onzer brave, zoetsappige novellistjes
van v66r '80 tot gruzelementen slaat . Dat is gegroeid uit
het werk van Zola en Flaubert, maar in zijn innigsten aard is het
toch echt, zuiver Hollandsch werk . Bij al zijn zorgvuldige ontleding
van sentimenten is het grootsch en van een ontzaglijke wijdheid
; dezelfde grootschheid en wijdheid, die Zola en Flaubert
brengen in hun wriemelende massa's menschen van heel een
maatschappij, is hier in de schildering van een vrouw, die enkel
liefde is, van een gewoon Amsterdamsch huishouden van een paar
menschen . Maar to gelijkertijd is dit boek van een zuivere Hol-