:--': ~T~ -'--- ~

WOUTERTJE PIETERSE 6 59
is daar de leer van hem, wien we later meermalen de teugels van
zijn fantasie zullen zien ontschieten, dien we in hollende vaart
gevaarlijke hellingen zullen zien afslingeren .
In den Havelaar is fonkelende geest, is scherts, speelsch vernuft,
bijtende spot, goedaardig sarcasme, verontwaardiging,
toorn ; er is een held, die niets en niemand ontziet, misdadige personen
aan den schandpaal slaat en een wrak stelsel uit elkaar
rukt ; maar in dat boek is bij dit alles, evenwicht, harmonie . En
daarna is er de onbewuste drang om het goede niet to zien, om
wat gewaardeerd wordt neer to halen ; er is een wrange haat, die
den blik troebel maakt . In de Ideen heerscht een toon van verbittering,
die to weliger voortwoekert door gebrekkig of onjuist
weten .
Toen Multatuli zijn Havelaar geschreven had, was hij naief genoeg
om to vertrouwen, dat allen, van hoog tot laag, de handen
aan het werk zouden slaan om hem in zijn eer to herstellen en to
strijden voor zijn zaak . Vast staat zijn hoop, onwrikbaar zijn vertrouwen
in zich zeif en anderen . Het yolk had rekenschap moeten
vragen, had opstandig moeten worden en het zei enkel : Wat
schrijft die man mooi . Dat is de wreede teleurstelling in zijn leven .
Zijn vertrouwen is verpletterd en daardoor ontstaat er na den
Havelaar een andere Multatuli . Het voornaamste wat deze
na den Havelaar geschreven heeft zijn de Minnebrieven (1861),
Millioenenstudien ('70), Specialiteiten ('71), de zeven bundels
Ideen (1867-1877) . Door de Ideenbundels heen staat het onvoltooid
gebleven verhaal van Woutertje Pieterse . Zijn tooneelspel
Vorstenschool of vluchtige schets van 'n paar verschillende
wijzen, waarop hooggeplaatste personen hun roeping zouden kunnen
opvatten, is mede een nummer uit de Ideen (930) . In 1875
had de eerste opvoering plaats .
„Mijn voornemen was in den ,Wouter" 'n schets to geven van
den strijd tusschen laag en hoog, tusschen zielenadel en ploerterij .
Wouter is een nieuwe - en betere! - Faust en een Don Quichot
naar den geest", zegt de auteur . En om dien strijd to schilderen,
gaf hij ons de ontwikkeling van een kinderziel in den kring van
burgerluidjes to Amsterdam, het onzekere rondtasten in de wereld
van stof en geest, het verbaasd terugschrikken, het heldhaftig
erop loshakken, den droom over een wereldheerschappij-vanzielenadel
in ongekende gewesten, gedroomd in een vunzig hok,