:--': ~T~ -'--- ~

FREDERIK VAN EEDEN 7 1 3
dan zijn medestrijders en bovendien is hij, als hij zich in zijn onbewustheid
laat gaan, als hij een oogenblik zweeft boven zijn zwoegend
peinzen over ethische, wijsgeerige, economische raadselen,
een oogenblik ongevoelig wordt voor het rumoerig gezwatel van
ideeen, een groot, een uiterst gevoelig dichter . Dan ruischen er
zachte, teere zielsmelodieen, dan zweven stille natuurstemmingen
in fijn zilveren tonen langs onze ziel, dan voelen we zijn lyrische
verrukking zwellen in vaste, harmonisch gebouwde rhythmen,
zien we kleurige, fantastische droombeelden zich vormen in
rijke, geestige plastiek .
Van Eeden is zuiver lyricus . In heel zijn oeuvre is steeds Van
Eeden zelf aan het woord . In de objectieve uitbeelding is hij
uiterst zwak ; zijn menschen staan niet buiten hem zelf, leven niet
hun eigen vrije, natuurlijke leven ; in zijn tooneelwerk hebben al
zijn helden met volle instemming Van Eeden gelezen, van het
middeleeuwsche maagdelijn Lioba of tot den 20ste-eeuwschen
Chineezen-missionaris Lucas van Gelder, in Kenterend getij toe .
Hij vermag alleen de rake type to teekenen van wat hem onsympathiek
is en ook daar is het weer zijn eigen haat en walging,
die spreken . De sympathieke figuren zijn Van Eeden zelf .
Van den aanvang zijner carriere of wordt de kunst steeds de
dienares van zijn wijsgeerig gevoel, zijn ethische en economische
idealen . Wijsheid gaat hem boven alles . Ofschoon logisch denker
en betooger, laat hij zich bij zijn wijsgeerige en ethische bespiegelingen
toch vooral door zijn gevoel leiden, ziet hij zijn waarheid in
wonderen droom . Hij wil zijn een ,voor wien de droom van een
nacht schooner is dan het licht van duizend dagen, die in zich zelve
een rij k hebben, heerlij ker in het gouden licht hunner eigen
ziel, dan het hemelsch Jeruzalem in Gods Glorie, die sterker zijn
dan het leven, die niet toelaten binnen de diamanten muren
van hun rijk dan wat hun welgevallig is en tot hen komt met
deemoedig gebaar en die met sterke, rustige onverschilligheid
uitzien op het tieren en woelen der menigte, die zij afwijzen van
hunne poorten 1 )" . In de moderne wetenschap stelt hij weinig
vertrouwen ; het exacte weten, dat enkel gebaseerd is op de kennis
van het stoffelijke, is hem verdacht ; hij vermoedt wonder rijke
werelden daar buiten en langs logische redeneeringen tracht hij
zijn gevoel en zijn drang naar het mysterie to bevredigen .
') Studies, I, 48 .