:--': ~T~ -'--- ~

DEJORDAAN 737
stranden is . Wat een drukte in heel zijn gebaren, wat een overweldigende
opeenstapeling in beelden en zeggingen, wat een herculische
omvatting van het meest disparate . Wat een sprongen en
buitelingen en los-zijn van alle maat . Lees dat belangwekkend
interview van D'Oliveira 1 ) en ge ziet hem voor u acteeren in rustelooze
gesticulaties . Zoo is hij ook in zijn werk . Niets is er gewoon,
kalm beredeneerd . Hij is geheel hartstocht .
Realist wil hij niet zijn, al is zijn werk in den aanvang klaarblijkelijk
aan dat van Zola verwant . Hij is visionnair : ,Ik ben
heelemaal niet wat men zou kunnen noemen : een realistisch waarnemer
. Ik heb tijden, dat ik neig naar contemplatie, dat ik niet
zie . Maar dan klinkt er een bestraffende stem in mij : Neem waar!
En dan kijk ik rond, en zie alles, alles! Maar dat duurt nooit lang
bij me ; uitwendig waarnemen is iets wat ik niet kan volhouden . . .
ik moet met mijn innerlijk leven ingaan op de dingen . . . . ik kan
de dingen niet klein zien : ik moet ze vergrooten, doorlichten . . . .
ik moet er heelemaal door vervoerd worden . . . . ik heb niets
aan de realiteit !"
Zoo is hij ook in zijn kritiek . Hij haat de dogmatische, leerstellige
kritiek : , Ik wil de drie gevoelssferen : verbeelding, intellect en
sentiment in mijn critieken doen samenvloeien . Ik vind dat een
spontaan-lyrische critiek alleen sterk kan leven in dramatischlyrische
critiek. Want waarom zou critiek niet evengoed dramatisch
kunnen zijn als een tooneelstuk? Dramatiek, psychologie,
lyriek, kennis, dat alles moet in de critiek even groot naar een
hoog punt worden opgewerkt" 2) .
Zijn groote werk, De Jordaan, is voor mij de uitwerking
tot een machtig, overweldigend tafereel van de schets, die Breero
in zijn Spaanschen Brabander gaf. Daarmee is ook to niet gedaan
de aanmerking, dat er in dit werk geen ontwikkeling, geen eind,
geen hoogte-punt is . Die kan er niet zijn, bij Breero niet en bij
Querido niet .
Het is het leven, zooals de kunstenaar het en masse ziet en in
zich omwerkt tot de grandioze, rijke schilderij, zooals het tot vizioen
in hem geworden is . De schets van Breero is sober en krachtig
van teekening ; de uitwerking is niet zonder drukke, zwoele overlading
. Maar de massale kracht van het geheel pakt ontzettend .
') De jongere generatie, p . 135 vlg .
2 ) T . a . p ., p . 139 en 146 .
PRINSEN, Me druk 47