:--': ~T~ -'--- ~

VAN DE TWEEDE HELFT DER 18DE EEUW 445
gezegd worden wat Sainte-Beuve van zijn ander voorbeeld La
Bruyere beweerde : ,C'est de 1'esprit distille et fixe dans tout son
suc ; on n'en saurait prendre beaucoup a la fois" . Die geest is hij
Van Effen ruimschoots aangelengd met water .
Na Van Effen bloeit de spectatoriale litteratuur heel de eeuw
door, tot ver in de 19de, tot in de dagen van Den Ouden Heer Smits,
ja, tot in de Zondagpreekjes van De Veer in het Nieuws van den
Dag . De vertoogers maken de evolutie van den tijd mee, sommige
remmend, andere hem vooruitsnellend, de een leiding gevend
aan de vooruitstrevende ideeen, de ander als laudator temporis
acti . Doch dit laatste komt wel het minst voor ; over het algemeen
zit er een geest van vooruitgang in . Er mag natuurlijk geen
sprake van zijn, al deze geschriften hier als litteraire kunst in den
breede to gaan beschouwen ; ze zijn geen litteraire kunst ; ze hebben
wellicht eenmaal de charme gehad van het nieuwe in den tijd,
toen ze geboren werden, zooals nu menige geestige essay in onze
dagbladen, die ons een oogenblik boeit en dan in het niet verzinkt .
En zooals thans onder die bergen krantenpapier nog wel eens een
enkel letterkundig juweel verscholen kan liggen, waarvan het
misschien dood jammer is, dat het voor immer den molen in gaat,
zoo is het ook met deze geschriften . Onder de bergen vertoogen,
die ons thans flauw, eentonig, saai, onbeteekenend voorkomen,
worden we nog wel eens een enkelen keer plotseling getroffen door
een frissche, levendige pagina, een aardige schets in vlot proza,
een geestig vernuftspel, maar over het algemeen zijn ze enkel typisch
voor hun tijd . Wie zeden en gebruiken, het karakter, de
deugden en gebreken van zijn landgenooten bestudeert, die moet
zich in deze geschriften eenige tijd begraven . Te streng is hun
toon meestal niet en ze winnen daardoor in betrouwbaarheid voor
den onderzoeker . „Wilt gij als Diogenes op Plato's kostbare tapijten
spuwen en zeggen dat gij Plato's hoogmoed veragt, welaan,
een vat is tot uw dienst ; dog ik verkies liever Plato dan Diogenes
to zijn ; ge moogt er over oordeelen zo als het u behaagt, ik verkieze
liever dan uwe droefgeestige en ontmenschte zedekunde op
to volgen, deze les van den prediker in agt to nemen : geniet het
leven" 1 ) . Dit is de algemeene geest, een middenweg tusschen het
Stoische en Epicurische .
') Geciteerd bij Hartog, Spectatoriale geschriften, 43 .