:--': ~T~ -'--- ~

58 ONTSTAAN EN KARAKTER
en zwoegde to zee en to land, in handel en industrie, wie wou lezen,
dorstte naar wat anders, dan zijn dagelijksche werkkring hem
bood, zocht voor zijn geest afleiding en verpoozing in een fantastische
wereld . En waar kon hij die beter vinden, dan bij de helden
en jonkvrouwen, toovenaars en monsters van den ridderroman?
Toch is het zeer waarschijnlijk, dat de inhoud van sommige
volksboeken, ook lang voor de drukkunst kwam, geleefd heeft in
mondelinge overlevering onder de massa. Wat eenmaal door
jongleurs op ridderlijke kasteelen werd voorgedragen, werd ook
gehoord door dienaren om den ridderlij ken disch ; de reizende zangers
en spelers hebben op kermissen en bij andere gelegenheden
ook aan het groote publiek hun kunst ten beste gegeven en men
mag gerust aannemen, dat b .v. een zoo geliefde en algemeen verspreide
stof als die van de vier Heemskinderen eeuwen lang voor
ze gedrukt werd, is gegaan van mond tot mond, in de huizen van
burgers en landbouwers, dat ouden van dagen zoowel als kinderen
gehangen hebben aan de lippen van hem, die onbewust de gave
had van het woord en op zijn wijze uit zijn herinnering voordroeg,
wat hij elders had gehoord, vervormde, wijzigde en
toevoegde naar eigen smaak en ontwikkeling of naar het begrip
en den smaak, lien hij bij zijn hoorders veronderstelde . Doch we
hebben ons hier slechts bezig to houden met het materiaal, dat
de tijd ons heeft gespaard, en dat zijn enkele handschriftelijke
proza-verhalen (ik wees reeds op den proza-Alexander) en de gedrukte
volksboeken van de 15de en 16de eeuw, ontleend of verwant
aan ridderromans. Sommige zijn herdrukt tot op onzen tijd
toe en zullen misschien ook thans nog wel in afgelegen dorpen de
verbeelding van de eenvoudigen van geest in spanning houden .
Onze volksboeken zijn lang niet alle bewerkingen naar bestaande
ridderromans, dikwijls zijn ze rechtstreeks naar Fransche
volksboeken vertaald . De oude voorstellingswijze uit de romans
onderging natuurlijk talrijke wijzigingen . De stof werd pasklaar
gemaakt voor den kring, waarvoor zij was bestemd ; de geest, die
leefde in de opkomende burgerij, deed zich gelden . Met wat een
bravoure deed men de macht der liefde boven standverschil uitkomen,
hoe stelde men de rechten der minderen tegenover de
eens almachtige graven en baronnen in het volle licht . Ook het
godsdienstig element werd nog versterkt .
En dan kwam de censuur! In de zuidelijke Nederlanden vooral