:--': ~T~ -'--- ~

BETEEKENIS VAN HET HUMANISME 1 83
wat goed is en wat slecht, zijn eigen weg van zedelijkheid of to
bakenen, vrije kritiek uit to oefenen over alle menschelijk werken
en denken ; daarmee wordt het fundament gelegd voor heel ons
wetenschappelijk zoeken, waarvoor men op bijna ieder gebied
den weg vond aangewezen in de overblijfselen der oudheid .
Dit alles is niet in enkele jaren gebeurd, het werkte eeuwen en
zal nog eeuwen voortwerken . De mannen, die er den stoot aan
gaven, hebben de verre strekking van hun werk niet kunnen
overzien . Ook zijn er humanisten geweest, die vrome Christenen
waren . Maar dat neemt niet weg, Pierson heeft het juist gezien
- het zijn zijn laatste woorden, die tot ons gekomen zijn - : „De
omwenteling die de menschelijke geest bezig is to ondergaan, is het
werk der philologie, zij is de groote revolutionnair" 1) .
De klove, die reeds in de Middeleeuwen gaapt tusschen Ruusbroec
en Clopinel, het Humanisme heeft ze niet-te-overbruggen
gemaakt .
't Kosmopolitisch karakter, dat het Humanisme betrekkelijk
spoedig aanneemt, dankt het aan het feit, dat het zich tot de
superieure geesten richtte in het Latijn . Het Humanisme bloeit in
West-Europa, als er nog geen sprake is van Renaissance . Weldra
trokken Franschen en Duitschers, Engelschen en Hongaren,
Spanjaarden en Nederlanders naar Italie . In de I5de eeuw danken
humanisten als Schedel en Nauclerus en later Peutinger en Pirkheimer
hun worming vooral aan de Alma Mater van Bologna .
Maximiliaan is de eerste Duitsche vorst, die door zijn warme belangstelling
in geschiedenis en cosmographie het Duitsche humanisme
tot machtigen steun verstrekt . Frans I staat naast hem in
Frankrijk . Hoog boven allen schittert onze landgenoot Erasmus,
met zijn Lof derZotheid, zijn Samenspraken, zijnvertaling van het
Nieuwe Testament uit het Grieksch in het Latijn, met zijn scherpen
kritischen, sceptischen geest, zijn speelsch vernuft, zijn meesterschap
over den vorm.
Uit de schokken en woelingen der tijden heeft zich een rustige,
fiere levenswijsheid en wereldwijsheid ontwikkeld . Naast hen,
die uitsluitend hun kracht en hun steun bleven vinden in de oude
Godsopenbaring en de menschheid in vast vertrouwen in hunne
wegen hebben geleid, stonden voortaan andere leidende geesten,
die leefden in onwankelbaar geloof aan de Socratisch-Plato-
') Hellenisme, p . 132 .