:--': ~T~ -'--- ~

DE LIBERTIJN 247
Terstond heeft hij het met de Calvinistische predikanten aan den
stok . Bij het Leidsche dispuut van '78 met Donteclock en anderen
wordt hem door het gezag het zwijgen opgelegd en de Staten van
Holland verbieden hem iets over de disputatie in druk to geven .
Zoo handelt men niet tegen wie met geestelijke wapens overwonnen
is . Vijf jaar later eerst verscheen Het Waerachtig Verhael
van de Leydtsche disputatie . Van den aengheheven dwangh inder
Conscientien binnen Holland (1579) was een protest tegen het
verbod der Staten . In het zelfde jaar '79 schreef hij voor de Leidsche
Magistraat, die haar gezag tegenover de Kerkelijken wenschte
to handhaven, de Justificatie des Magistraets tot Leyden in
Hollandt . In Jan van Hout vond hij een geestverwant en medestrijder
1 ) .
Te Haarlem werkte hij voor de rechten der verdrukte Katholieken,
die verlangden to ,werden gemainteneerd in haer exercitie,"
met wier geloof hij niet kon meegaan, maar wier onderdrukking
hij beschouwde als „een verstoringe van de eendracht", in strijd
met de beginselen van den Prins. Hij gaat op in vinnige disputen
en strijdschriften . Tot op zijn sterfbed (1590 to Gouda) was hij bezig
aan een derde vertoog over het ketterdooden tegen Lipsius . Hij
was onbewust doordrongen van de noodzakelijkheid der scheiding
van kerk en staat . Hij gelooft aan de ontwijfelbare waarheid van
den inhoud der Schrift, maar men mag niemand beletten een andere
schriftverklaring of een ander theologisch systeem to verdedigen,
dan tot nu toe gegolden heeft . Niemand heeft het recht de
eene meening tegenover de andere to beschermen . De waarheid
behoeft niet de bescherming van menschen ; zij moet van zelve de
dwaalleer overwinnen .
Men ziet dus, als men in de libertijnen uitsluitend menschen
wil zien, die zich van elke meening onthouden en in een kleurloos
niet-weten door het leven gaan, dan behoort Coornhert niet tot
hen . Hij heeft gestreden, fel gestreden, zijn heele leven door, voor
zijn vrije, ruime opvatting van zijn Christelijk Stolcisme . Maar 't
komt mij voor, dat we ook dezen scheldnaam, die in de oogen van
velen een eerenaam geworden is, ruimer moeten opvatten, dat hij
uitdrukt het vrije denken, geleid door een eerlijk, zuiver gevoel,
dat zich nimmer aanmatigt de meening van anderen als verwerpelijk
en misdadig voor to stellen, zoo lang zij eerlijk en trouwhar
1) Over deze kwestie : H . C . Rogge, Casper Janszn . Coolhaes, I, 62 v1g .