:--': ~T~ -'--- ~

45 8 JULIE EN WERTHER
zelve . Die geest vindt overal grenzen, botst overal tegen de ordinaire
platburgerlijkheid van het proletendom, wordt uitgeworpen
door de aristocratie, door het geloof, staat voor de starre onmogelijkheid,
waar hij den weg tot de hoogste zaligheid der liefde
weet . Werther is de mikrokosmos, die zich zelve kent en van
zich zelf uit het heelal en het gansche bestaan omvat . De onrust,
waarin hij leeft, is die welke met de geboorte van een nieuw tijdperk
gepaard gaat . Deze onrust is het weifelend vermoeden van
wat komen gaat, onbeperkte Sehnsucht, geen vertwijfeling en
hopeloosheid . De oorzaak van Werthers ondergang is de wanverhouding
tusschen de oneindigheid van zijn hart en de nauwe
grenzen van het maatschappelijk leven .
In Julie is de overwinning van de deugd en van een deistisch
geloof over natuurdrift en hartstocht ; in Werther is het fatalisme
van den hartstocht, de strijd tegen heel de maatschappij . Het
boek is innig gezond door zijn krachtigen revolutionnairen toorn
tegen al het leege en lage . Naast het overspannene en ziekelijk
overgevoelige, dat in Werther is, leven hier hooge idealen, dichtterlijk
streven naar de hoogste deugden, echte, reine menschelijkheid
. Om Werther straalt de glorie van de Fransche revolutie in de
litteratuur en het geestelijk leven .
Vele zijn de navolgingen geweest . In de eerste plaats Siegwart
van Miller (1776) . Maar zij hebben de eigenlijke beteekenis van
Werther niet gevoeld ; dat inzicht is eerst later gekomen . 't Is
grotesk marionetten-spel, een ridicuul larmoyante spectakellitteratuur
. En dan zijn daar Tieck en de Schlegels . En Novalis .
Maar we moeten ons beperken . Het hoogstnoodige is hier vluchtig
geschetst . Trouwens Novalis leert men, hier vooral, eerst veel,
veel later waardeeren .
Er heeft lang een verkeerde opvatting van de Romantiek geheerscht
. Dit woord riep bij de meesten uitsluitend herinneringen
op aan Byron, Victor Hugo en Heine en aan den zoogenaamden
,,Zwarten tijd" van onzen braven Beets, aan Hugo vooral, aan de
drukke gebaren, de meest ontstellende antithesen, den geweldigen
onweerstaanbaren hartstocht, de meest fantastische avonturen,
aan de almaviva's, zwarte lokken, 'roode vesten, sombere flambards
. Ik hoop, dat zelfs de weinige woorden, die ik hier aan de
18de-eeuwsche litteraire verschijnselen van Engeland, Frankrijk,
en Duitschland wijden kon, voldoende zullen zijn om to doen ge-