PrzeglÄ daj publikację - Biblioteka Cyfrowa Ośrodka Rozwoju Edukacji

Obecnie metoda przeszukiwania leksykalnego
jest w niewielkim zakresie wykorzystywana przez
nauczycieli, choć jej zalety są nieocenione. Okazuje
się, że taka sytuacja ma miejsce nie tylko u nas.
M. Levine pisze: „W niewielu szkołach mówi się o morfemach,
choć wszyscy uczniowie powinni je znać. Studiując
medycynę, tworzyłem dla zabawy nazwy wszystkich
możliwych chorób, o których nawet nie słyszałem.
Uczono nas, że ‘itis’ na końcu słowa wskazuje na zapalenie,
dowiedziałem się również, że ‘gastr’ ma coś do
czynienia z żołądkiem, więc wykombinowałem twórczo
(i słusznie), że ‘gastritis’ może oznaczać zapalenie żołądka.
Była to niezła zabawa” 22) . Tak właśnie wyglądają
ćwiczenia w przeszukiwaniu leksykalnym. Zadaniem
uczniów jest rozpoznanie budowy słowa i zidentyfikowanie
jego adresu leksykalnego za pomocą kodu
dostępu, określonego przez morfem rdzeniowy.
Nabycie umiejętności lokalizowania właściwej
jednostki pozwala uczniom na kontrolowanie
zapisu słów, co w przypadku osób z dysleksją
ma szczególne znaczenie, ponieważ automatyzacja
zapisu jest często dla nich nieosiągalna.
Metoda może być z powodzeniem stosowana
w nauce europejskich języków obcych 23) . Ćwiczenia,
początkowo dla uczniów z dysleksją żmudne i trudne,
stają się później (średnio po trzech miesiącach
intensywnego treningu) lubianą przez nich formą
pracy, dającą im możliwość przejęcia rzeczywistej
kontroli nad pisownią.
Przeszukiwanie leksykalne sprawdza się zarówno
w pisowni wyrazów motywowanych zasadą
morfologiczną, jak również w pisowni wyrazów
niemotywowanych. Metodę można łączyć z przepisywaniem
aktywizującym, pisaniem z komentowaniem,
pisaniem z pamięci czy z rozbiorem
ortograficznym. Tworzenie jak największej liczby
wyrazów zawierających ten sam morfem jest też
najlepszym sposobem poprawy błędów.
Dla uczniów z dysleksją bardzo ważna jest praca
na oddzielnych wyrazach; już sama definicja tego
zaburzenia wskazuje, że przejawia się ono trudnościami
w dekodowaniu pojedynczych słów 24)
(osoby z dysleksją często domyślają się słów na
podstawie treści czytanego tekstu; brak kontekstu
nie daje im takich możliwości). Potwierdziły to
również prowadzone przeze mnie badania dotyczące
trudności uczniów z dysleksją w nauce języków
obcych: z 18 badanych sprawności i umiejętności
językowych grupę uczniów z dysleksją i bez symptomów
dysleksji najbardziej różnicowało czytanie
pojedynczych wyrazów 25) . Postępowanie polegające
na ćwiczeniu pisowni oddzielnych wyrazów stawia
ucznia wobec konieczności dokładnego zdekodowania
słowa i pozwala skupić się na nim. Niezwykle
istotną rolę odgrywa poprawny wzór graficzny
wyrazu. Przygotowując ćwiczenia dla uczniów
z dysleksją należy pamiętać o dużych odstępach
między wyrazami i odpowiedniej czcionce, która
zapewni im dobrą czytelność liter. Jeśli zastosujemy
czcionkę przypominającą pismo, przy przepisywaniu
wyrazów skraca się proces kojarzeniowy
o jedno ogniwo, co ma duże znaczenie w pracy
z osobami z trudnościami w uczeniu się ortografii,
ponieważ łatwiej jest im wtedy utrwalić w pamięci
wyobrażenia wzrokowe i ruchowe.
Ćwiczenia prowadzące do nabycia umiejętności
wyszukiwania morfemu rdzeniowego w wyrazach
będą polegały na:
►
►
zaznaczaniu morfemu rdzeniowego,
znajdywaniu – wśród wielu innych – wyrazu,
który nie pasuje do pozostałych, ponieważ
należy do innej rodziny,
22)
Tamże.
23)
Zob. M. Jaworski (1969), Nauczanie gramatyki języka ojczystego w szkołach podstawowych. Studium porównawcze (na podstawie
materiałów z Polski, ZSRR, Czechosłowacji, NRD, NRF, Austrii, Francji, Belgii i Szwajcarii), Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw
Szkolnych, s. 112-118.
24)
Najnowsza definicja została opublikowana w 1994 r. przez Research Committe The Orton Dyslexia Society. Brzmi ona następująco:
„Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem językowym, uwarunkowanym
konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla
niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne
do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju,
ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja przejawia się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej;
często oprócz trudności w czytaniu dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania
i poprawnej pisowni” (M. Bogdanowicz (2003), Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, w: T. Gałkowski i G. Jastrzębowska (red.),
„Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki”, tom II, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, s. 497.
25)
A. Jurek (2004), Języki obce w nauczaniu uczniów z dysleksją rozwojową. Część I i II, w: „Języki Obce w Szkole”, nr 1/2004,
s. 57-72 i 2/2004, s. 46-54.
49