PrzeglÄ daj publikacjÄ - Biblioteka Cyfrowa OÅrodka Rozwoju Edukacji
PrzeglÄ daj publikacjÄ - Biblioteka Cyfrowa OÅrodka Rozwoju Edukacji
PrzeglÄ daj publikacjÄ - Biblioteka Cyfrowa OÅrodka Rozwoju Edukacji
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
► porównywaniu dwóch wyrazów i udzielaniu odpowiedzi,<br />
czy należą do tej samej rodziny,<br />
► dobieraniu wyrazów należących do tej samej<br />
rodziny,<br />
► tworzeniu wyrazów pokrewnych.<br />
Prezentację należy zacząć od prostych przykładów<br />
i stopniowo wprowadzać wyrazy, w których<br />
zachodzą alternacje cząstek morfologicznych. Znajomość<br />
reguł wymiany głosek i umiejętność wyodrębniania<br />
w wyrazach morfemów słowotwórczych<br />
kształci zmysł krytyczny wobec form ortograficznych,<br />
uwrażliwia na problemy ortograficzne i prowadzi<br />
do powstania nawyku poprawnego pisania.<br />
Należy zwrócić uwagę uczniów nie tylko na cechy<br />
formalne w wybranych przykładach (kombinacje<br />
liter będących cząstkami wyrazowymi), ale również<br />
na ich wspólne cechy semantyczne, by przygotować<br />
dzieci i młodzież do samodzielnego wyróżniania<br />
morfemów, będących nośnikami znaczenia. Wielu<br />
uczniów będzie próbowało bez takich wskazówek<br />
przeprowadzać operacje na wyrazach, kierując się<br />
wyszukiwaniem przypadkowych cząstek w oderwaniu<br />
od semantyki.<br />
Zanim uczniowie przejdą do samodzielnego<br />
wykonywania ćwiczeń, powinni przeanalizować<br />
kilka rodzin wyrazów, w których rdzeń jest oznaczony<br />
kolorem. Jako przykład posłużą tu wyrazy<br />
z rdzeniem ‘press’, ‘vers’ i ‘duc’. Należy zwrócić<br />
uwagę uczniów, że wyraz może składać się z samego<br />
morfemu leksykalnego (press), rdzeń może<br />
być początkową (press-ion), środkową (re-pressive)<br />
lub końcową częścią wyrazu (im-press), oraz<br />
na to, że przyrostki i przedrostki modyfikują jego<br />
znaczenie, tzn. wpływają we właściwy sobie sposób<br />
na znaczenie podstawowe wyrazów. Wiedza ta<br />
pozwoli dzieciom i młodzieży na rozszyfrowywanie<br />
znaczenia nowych słów (patrz tabela obok).<br />
Warto również pokazać uczniom przynajmniej<br />
jedną bardzo szczegółowo opracowaną rodzinę<br />
wyrazów, aby uzmysłowić im, że w wielu przypadkach<br />
opanowanie pisowni jednego wyrazu<br />
pozwoli na poprawne napisanie dużej liczby (nawet<br />
kilkudziesięciu) słów należących do tej samej<br />
rodziny. J. Tokarski w swojej książce Słownictwo<br />
(Teoria wyrazu) ujął to następująco: „Rdzeń wyrazu<br />
‘brać’ występuje przecież w wyrazach: dobrać,<br />
press<br />
pressed<br />
pressing<br />
pressure<br />
pression<br />
repress<br />
repression<br />
repressive<br />
depress<br />
depression<br />
depressant<br />
depressed<br />
depressing<br />
depressingly<br />
depressive<br />
impress<br />
impression<br />
impressionable<br />
impressive<br />
suppress<br />
suppression<br />
suppressor<br />
express<br />
expression<br />
expressive<br />
expressly<br />
compress<br />
compression<br />
compressor<br />
compressing<br />
verse<br />
version<br />
versatile<br />
versatility<br />
versification<br />
versus<br />
verso<br />
averse<br />
aversion<br />
converse<br />
conversion<br />
conversation<br />
conversant<br />
conversance<br />
conversly<br />
inverse<br />
inversion<br />
introversion<br />
extraversion<br />
reverse<br />
reversion<br />
diverse<br />
diversity<br />
universal<br />
universally<br />
universe<br />
university<br />
controversy<br />
controversial<br />
obverse<br />
deduce<br />
deducible<br />
deductive<br />
deduct<br />
deduction<br />
deductible<br />
conduction<br />
conduce<br />
conducible<br />
conducive<br />
conduct<br />
conductible<br />
production<br />
produce<br />
producible<br />
productive<br />
product<br />
productible<br />
reduction<br />
reduce<br />
reducible<br />
reductive<br />
reduct<br />
reducible<br />
induction<br />
induce<br />
inducible<br />
inducive<br />
induct<br />
inducible<br />
nabrać, odebrać, rozbierać, zabierać, zabór, zbiór,<br />
..., itd., co daje około kopy wyrazów, a szukając znaleźlibyśmy<br />
jeszcze niejeden pominięty” 26) . Nam za<br />
przykład posłuży tu rodzina wyrazu ‘graph’. Sam<br />
widok takiej imponującej rodziny działa zarówno<br />
na dzieci, jak i na młodzież bardzo motywująco,<br />
gdyż zaczynają rozumieć korzyści, jakie może im<br />
dać metoda przeszukiwania leksykalnego.<br />
26)<br />
J. Tokarski (1971), Słownictwo (Teoria wyrazu), Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, s. 173.<br />
50
Change language