20.04.2013 Views

O le a le Feagaiga Fou?

O le a le Feagaiga Fou?

O le a le Feagaiga Fou?

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

FAAOPOOPOGA<br />

O LE VAITAIMI I LE VA O LE FEAGAIGA TUAI MA LE FEGEAGAIGA FOU<br />

O <strong>le</strong> Perofeta Mulimuli o Faamaumauga<br />

I <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o tausaga, e toate<strong>le</strong> nisi i Isaraelu na faafitiina, lå<br />

taualoaina, faasauaina, tetee, ma fouva<strong>le</strong> i perofeta. O Malaki<br />

<strong>le</strong> perofeta moni mulimuli i Isaraelu i <strong>le</strong> vaitaimi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />

Tuai <strong>le</strong>a o loo tatou mauaina ai se faamaumauga. Ina ua mavae<br />

o ia, sa na o <strong>le</strong> moomoo ai o Isaraelu i perofeta poo afioga sa<br />

faamanuiaina ai i latou i <strong>le</strong> taimi muamua.<br />

Na finagalo <strong>le</strong> Atua ia Isaraelu ia avea ma se nuu paia, o Lana<br />

oloa taua (tagai Esoto 19:5–6). Na Ia folafolaina ia te ia <strong>le</strong> oa,<br />

mamalu, ma <strong>le</strong> mana:<br />

“Ou te matua faamanuia ana mea e ai: ou te faamaoona ona<br />

tagata matitiva i <strong>le</strong> areto.<br />

“Ou te faaofuina ana ositaulaga i <strong>le</strong> olataga: e alalaga foi ma<br />

<strong>le</strong> olioli ona tagata amio Atua” (Salamo 132:15–16).<br />

Ae peitai na finagalo o Ia ia mamã Isaraelu ina ia mafai ona<br />

mau o Ia i ona aai. E avea Isaraelu ma Siona, <strong>le</strong>a na folafolaina<br />

e <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a fai mona afioaga e faavavau (tagai Salamo<br />

132:13– 14). Ina ua mavae <strong>le</strong> misiona a Malaki (pe tusa ma <strong>le</strong><br />

430 T.L.M.) na oo ai Isaraelu i se vaitau na faamuamuaina ai<br />

aoaoga a <strong>le</strong> au tusiupu nai lo o Faaaliga. E ui ina o nisi<br />

o ositaulaga ma <strong>le</strong> au sa Levi sa faaauau pea ona faamamaluina<br />

<strong>le</strong> perisitua, ae na faa<strong>le</strong>againa i mea e<strong>le</strong>ee<strong>le</strong>a <strong>le</strong> soifuaga<br />

faa<strong>le</strong>lotu, faa<strong>le</strong>vafealoai ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tulafono o Iutaia. O <strong>le</strong> vaitau<br />

<strong>le</strong>a o <strong>le</strong> auå ai o tagata ona ua <strong>le</strong>ai ni perofeta ma na latou fia<br />

faalogo atu i o latou siufofoga o <strong>le</strong> taitaiga. Na amata ona<br />

o latou faapotopotoina, faasaoina, ma toe tusitusiaina tu<strong>le</strong>iga<br />

a perofeta o e ua maliliu.<br />

Ua Faate<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> Au Tusiupu<br />

Ina ua toe foi ane tagata Iutaia mai <strong>le</strong> aveeseina atu i Papelonia<br />

(pe tusa ma <strong>le</strong> 537 T.L.M.) na i ai nisi o suiga iloga i lo latou<br />

atunuu. O se tasi o nei suiga o <strong>le</strong> faate<strong>le</strong>ina <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> au tusiupu.<br />

O <strong>le</strong> au tusiupu i <strong>le</strong> amataga mai, o ni alii aoaoina o e na maua<br />

ni o latou oa mai <strong>le</strong> tusitusia o faamaumauga ma <strong>le</strong> faia ina<br />

o ni kopi o tusitusiga paia e ala i lo latou tusilimaina poo nisi<br />

foi ala na latou faaaogaina. O nei mea na latou suesueina ma<br />

<strong>le</strong> mae<strong>le</strong>ga, ina ia malamalama i <strong>le</strong> uiga atoa ai ma <strong>le</strong> sailia o ni<br />

mea sese a <strong>le</strong> au tusiupu. Na tuuina atu e <strong>le</strong> au tusiupu kopi<br />

o tusitusiga paia i sunako ua faate<strong>le</strong>ina ma na avea foi i latou<br />

ma aoao poo faiaoga o <strong>le</strong> tulafono. Ao i ai perofeta i Isaraelu,<br />

na faatumauina pea <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong> au tusiupu ma e na faia<br />

tusitusiga paia atoa ai ma <strong>le</strong> avea ma aoao. Ae peitai ina ua<br />

aveesea <strong>le</strong> siufofoga o perofeta mai ia Isaraelu, na amata ona<br />

faatumuliaina ai i nei tagata popoto i <strong>le</strong> tulafono a Mose.<br />

O Esera, o se tasi tusiupu faapena, na toe aumaia se vaega na<br />

aveeseeina atu mai <strong>le</strong> faatafeaga ma aoaoina Isaraelu “i <strong>le</strong><br />

tulafono ma faamasinoga” (Esera 7:10; tagai foi Neemia 8:9–12).<br />

Faatasi ma Neemia na laua aoao atu, e <strong>le</strong> gata i faitaulaga ma<br />

sa Levi, ae o tagata uma na i <strong>le</strong> tulafono a Mose. O <strong>le</strong>a mea<br />

278<br />

fou o <strong>le</strong> faitauina faalaua’ite<strong>le</strong> atu o tusitusiga paia na avea<br />

ma se tasi o vaega pito sili ona lauiloa i <strong>le</strong> olaga faaIutaia.<br />

O se pogai autu na mafua ai <strong>le</strong> faate<strong>le</strong>ina o <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> a <strong>le</strong> au<br />

tusiupu o <strong>le</strong> suiga <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> gagana na masani ai tagata mai <strong>le</strong><br />

Eperu i <strong>le</strong> Aramaika. E ui ina o ni gagana e usoga, ae na matua<br />

eseese lava ma o tagata Iutaia o e na tautatala i <strong>le</strong> na o <strong>le</strong> gagana<br />

Aramaika na <strong>le</strong> malamalama i tusitusiga paia. Ma o <strong>le</strong>a na<br />

faalagolago ai tagata i e atamamai ina ia faaliliuina ma<br />

faamatalaina ia tusitusiga paia. E <strong>le</strong> o se mea e tatau ona<br />

maofa ai i <strong>le</strong> <strong>le</strong> tutusa o faaliliuga a nei tagata atamamai, pe<br />

na latou taumafai foi e aumaia isi i o latou manatu eseese.<br />

O <strong>le</strong> FaaE<strong>le</strong>niina o Iutaia<br />

I <strong>le</strong> taufaaiuiu o tausaga o <strong>le</strong> senituri lona fa T.L.M, na amata<br />

ai ona i ai se pu<strong>le</strong>aga fou: o tagata E<strong>le</strong>ni. O <strong>le</strong> Tupu o Filipo<br />

o Maketonia na tuufaatasiaina <strong>le</strong> penisula atoa o E<strong>le</strong>ni ma<br />

saunia ai e luitauina <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>aga a tagata Peresia. I <strong>le</strong> 334 T.L.M.,<br />

na osofaia ai e <strong>le</strong> atalii o Filipo o A<strong>le</strong>sana <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>ga a Peresia ma<br />

manumalo ai. Mai <strong>le</strong>na mea na vave ona oo atu o ia i Sasae<br />

Tutotonu atoa ma faatoilaloina ai atunuu uma e aofia ai ma<br />

Iutaia. I ona tua na mulimuli mai ai tagata E<strong>le</strong>ni—o tagata<br />

fefaataua’i, o tufuga, ma tagata faigaluega— na nofoia nuu na<br />

latou faatoilaloina ma na latou naunau e faasalalauina <strong>le</strong> aganuu<br />

faaE<strong>le</strong>ni. E <strong>le</strong> i umi ni tausaga ae oti A<strong>le</strong>sana, ae o aafiaga<br />

faaE<strong>le</strong>ni, na iloga ona i ai i Iutaia i <strong>le</strong> anoanoai o senituri.<br />

O Iutaia i lalo o <strong>le</strong> Pu<strong>le</strong>ga a Malo FaaE<strong>le</strong>ni<br />

Ina ua maliu A<strong>le</strong>sana (323 T.L.M.), na fevataua’i ai ana taitaiau<br />

ina ia o latou mauaina lona malo. Na faatoilaloina e Seluka ia<br />

Suria ma <strong>le</strong> itu i matu o Sasae Tutotonu. Na pu<strong>le</strong>aina e Tolam∏<br />

ia Aikupito. Na vaeluaina Iutaia e itu taua e lua. Na fesuisuia’i<br />

ai pu<strong>le</strong>ga i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o taimi i ni nai tausaga na sosoo ai, ma oo ai<br />

ni taunuuga <strong>le</strong>aga i tagata o Iutaia. I <strong>le</strong> 302 T.L.M., na i’u ai<br />

ina pu<strong>le</strong>aina Iutaia e Tolam∏ o Aikupito, ma na tumau ai iina<br />

mo ni tausaga e tasi <strong>le</strong> selau. I <strong>le</strong> 198 T.L.M. na faatoilaloina ai<br />

e sa Selukã ia Iutaia ma latou pu<strong>le</strong>aina ai.<br />

I <strong>le</strong>a taimi sa faauau pea ona faate<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> faitau aofai o tagata<br />

Iutaia. E toate<strong>le</strong> tagata Iutaia na nonofo i nuu i fafo atu o Iutaia.<br />

O <strong>le</strong> aai a A<strong>le</strong>sana i Aikupito, mo se faataitaiga, sa toate<strong>le</strong> ni<br />

tagata Iutaia na nonofo ai. Sa toate<strong>le</strong> foi nisi i Papelonia ma isi<br />

aai. Sa sili ona toate<strong>le</strong> atu tagata Iutaia o <strong>le</strong> Faataapeapeina<br />

(o e na taapeape ma nonofo i atunuu eseese) nai lo o tagata<br />

Iutaia na nonofo i Iutaia.<br />

Ina ua pu<strong>le</strong> Anitioka Epifanesa, o se tupu o sa Selukã, i <strong>le</strong> 175<br />

T.L.M., na tonu ai ia te ia ua umi ona onosaia e tagata E<strong>le</strong>ni <strong>le</strong><br />

<strong>le</strong> magafagafa ma lo latou talitonu i mea faali’ali’a na ia vaaia<br />

i tagata Iutaia. Na ia taumafai ai e aveesea <strong>le</strong> lotu a tagata<br />

Iutaia e ala i <strong>le</strong> tuuina malosi atu o <strong>le</strong> lotu faaE<strong>le</strong>ni ia i latou.<br />

I <strong>le</strong> 169 T.L.M., na toeseina ai mea totino o i <strong>le</strong> malumalu i lalo

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!