You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
o lana faatonuga. I se taimi puupuu mulimuli ane na ta<strong>le</strong>peina<br />
ai papuipui o Ierusa<strong>le</strong>ma, ma faatuina ai se nofoaga o <strong>le</strong><br />
vaegaau i se olo na fausiaina e lata ane i <strong>le</strong> Mauga o <strong>le</strong><br />
Malumalu ua taue<strong>le</strong>e<strong>le</strong>aina. O tapuaiga faa<strong>le</strong>malumalu na<br />
faia faatapulaaina na vave ona faasaina. O <strong>le</strong> tausia o <strong>le</strong><br />
Sapati, o aso faailogaina, ma <strong>le</strong> peritomeina sa faasaina ma<br />
o <strong>le</strong> oti lona faasalaga. O meaituaolo, na fai ma mea e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a i<br />
lalo o <strong>le</strong> tulafono a Mose ma sa faia e tagata Iutaia o se mea<br />
inosia te<strong>le</strong>, sa osiina ai taulaga ao laulaututu fitafita a<br />
Anitioka e vaavaaia. Na faia faamalosi tagata ia tapuai i<br />
tupua o Siu ma isi atua pepelo.<br />
O <strong>le</strong> Taua a <strong>le</strong> au<br />
Hasemona ma <strong>le</strong> au Makapena<br />
Na faate<strong>le</strong>ina ma faatupulaiaina <strong>le</strong> saua o taumafaiga a Anitioka<br />
e aveeseina ai <strong>le</strong> faaIutaia. Sa <strong>le</strong> i gauai ma usiusitai ai tagata<br />
Iutaia, ae na atili ai ona tetee i latou, ma faatupute<strong>le</strong>ina ai lo<br />
latou inoino ia Anitioka ma ana fitafita E<strong>le</strong>ni. I <strong>le</strong> 167 T.L.M.,<br />
i <strong>le</strong> nuu itiiti o Motino, na faapotopotoina ai tagata e fitafita<br />
Suria ma mananao ai ia Matatia, o se faitaulaga ua matua, e osia<br />
se taulaga i se atua faapaupau. E ui ina sa faafefeina o ia i <strong>le</strong><br />
oti, ae na tetee Matatia. O se tasi faitaulaga na tu atu i luma<br />
ma ioe e faia <strong>le</strong> mea e pei ona mananao i ai fitafita. Ao sii ane<br />
e <strong>le</strong>nei faitaulaga faavaivai <strong>le</strong> pelu, na ita te<strong>le</strong> ai Matatia ma ia<br />
seiina ai se pelu ma fasioti ai <strong>le</strong> faitaulaga ma <strong>le</strong> fitafita Suria.<br />
Ona sosola <strong>le</strong>a o Matatia ma ona atalii e toalima i <strong>le</strong> mauga<br />
ma valaauina tagata Iutaia uma e au ma i latou. Na amataina<br />
ai <strong>le</strong> taua. Na soo ai <strong>le</strong> nuu atoa, ma na lagolagoina e itu uma<br />
ao faasagatau atu tagata Iutaia i <strong>le</strong> au Suria inosia. E oo ane i <strong>le</strong><br />
taimi na t°t°ãai ai Anitioka i <strong>le</strong> taua, ua feagai o ia ma se<br />
atunuu atoa ua galala i <strong>le</strong> fia saoloto.<br />
Ona o Matatia o se faitaulaga na saili e puipuia <strong>le</strong> tulafono<br />
a Mose, na matua lagolagoina ai e tagata Iutaia lona aiga, o <strong>le</strong><br />
au Hasemona. E <strong>le</strong> i umi ona amataina <strong>le</strong> taua, ae maliu loa<br />
Matatia, ae peitai, na faaauauina e lona atalii o Iuta. O Iuta o se<br />
taitaiau poto ma na ia apoapoai pea lava pea i ana fitafita<br />
toaitiiti ma <strong>le</strong> faatauvaa ina ia faatuatua i <strong>le</strong> Atua faapea <strong>le</strong><br />
amiotonu o la latou mau. Na ia faatoilaloina pea lava pea<br />
vaegaaau a <strong>le</strong> fili o e e faaluaina i <strong>le</strong> faafaina ona faate<strong>le</strong>ina <strong>le</strong><br />
toate<strong>le</strong> atu i lana lava vaegaau.<br />
E oo ane i <strong>le</strong> 165 T.L.M., ua toe maua Ierusa<strong>le</strong>ma e tagata Iutaia,<br />
faamamaina <strong>le</strong> malumalu mai mea e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a, faapea <strong>le</strong> toe<br />
faapaiaina ina ia tapuai ai ia Ieova. O <strong>le</strong> taimi muamua <strong>le</strong>a ua<br />
tutoatasi ai Iutaia mai faiga pu<strong>le</strong>pu<strong>le</strong>tutu a isi atunuu i <strong>le</strong> sili<br />
atu ma <strong>le</strong> fa selau o tausaga. O <strong>le</strong> taua a <strong>le</strong> au Hasemona o loo<br />
sili atu ona iloaina o <strong>le</strong> taua a <strong>le</strong> au Makapena ona o <strong>le</strong> atalii<br />
o Matatia na ta’ua o Iuta Makapena, o <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong>a mea o “Iuta<br />
<strong>le</strong> Malosi.” Ae peitai, o manumalo a Matatia ma ona atalii sa<br />
<strong>le</strong> i faigofie ona maua sa <strong>le</strong> i umi ona tumau ai pea. Na matua<br />
vave lava ona galo i <strong>le</strong> fanauga a Hasemona o <strong>le</strong> Alii na<br />
laveaiina i latou. E pei o Saulo ma Tavita ma Solomona, o tagata<br />
na avea ma taitai o <strong>le</strong> malo fou na faaseseina e <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> ma <strong>le</strong><br />
279<br />
O <strong>le</strong> Vaitaimi i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> Tuai ma <strong>le</strong> Fegeagaiga <strong>Fou</strong><br />
faaviiviiga o <strong>le</strong> mamalu. O atalii ma atalii o atalii o <strong>le</strong> au<br />
Makapena na toe foi lava i tulaga faa<strong>le</strong>tulafono na masani ai,<br />
ma i <strong>le</strong> sili atu ma se tasi <strong>le</strong> selau o tausaga mulimuli ane, i <strong>le</strong> 63<br />
T.L.M., na faatoilaloina ai Isaraelu e <strong>le</strong> kovana o Roma<br />
o Pomiapo.<br />
O <strong>le</strong> au Faresaio ma <strong>le</strong> au Satukaio<br />
I <strong>le</strong> vaitaimi o <strong>le</strong> senituri lona lua T.L.M., na i ai ni vaega se<br />
lua o tagata Iutaia: o <strong>le</strong> au Faresaio ma <strong>le</strong> au Satukaio. Na<br />
lagolagoina e <strong>le</strong> au Faresaio <strong>le</strong> tausiaina o tu faaIutaia ma <strong>le</strong><br />
aoaoina o <strong>le</strong> Tora (o tusi e lima a Mose). O nisi o i latou na faia<br />
ni tautoga ina ia tuueseaina i latou lava mai aafiaga e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a o tu<br />
faaE<strong>le</strong>ni na amata ona oo atu i <strong>le</strong> olaga faaIutaia, ma ina ia<br />
latou matua mulimulita’i i la latou faaliliuga o <strong>le</strong> tulafono. Sa<br />
<strong>le</strong> gata ina latou faatumauina <strong>le</strong> faaaogaina o <strong>le</strong> Tora e avea<br />
ma punaoa o la latou faatuatuaga, ae na faapea foi ona latou<br />
faalaute<strong>le</strong>ina <strong>le</strong>a punaoa, ma taumafai ai e faafetauiina tu ma<br />
faiga tuai i faiga fou. O <strong>le</strong>a faaliliuga na ta’uaina o <strong>le</strong> tulafono<br />
tuugutu, ona o lona vaega te<strong>le</strong> na taulotoina ma tuugutuina<br />
atu. Na talitonu <strong>le</strong> au Faresaio i <strong>le</strong> tuufaatasia o <strong>le</strong> saolotoga<br />
ma <strong>le</strong> muai iloaina o taunuuga, <strong>le</strong> Toetutu, ma se faamasinoga<br />
o lona iuga o <strong>le</strong> tauia poo <strong>le</strong> faasalaina i <strong>le</strong> olaga a sau.<br />
Na pulunaunau <strong>le</strong> au Faresaio i <strong>le</strong> faasaoina o <strong>le</strong> tulafono<br />
a Mose. I <strong>le</strong> tetee atu i aafiaga faaE<strong>le</strong>ni, na latou matua’i usitaia<br />
ai <strong>le</strong> tulafono. Ona o a latou taumafaiga e tuueseaina i latou<br />
lava mai manatu sese o faiga e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a faa<strong>le</strong>lalolagi, na ta’uaina<br />
ai i latou o Faresimo (Perushim), o se upu faaEperu o lona uiga<br />
o “tagata ua tuueseaina.” O <strong>le</strong> upu Faresaio (Pharisee) e mauaina<br />
mai <strong>le</strong> toe fetuuna’iina faaE<strong>le</strong>ni o <strong>le</strong> upu Faresimo (Perushim).<br />
I se vaitaimi o <strong>le</strong> faatupulaiaina o <strong>le</strong> vevesi i <strong>le</strong> tuulafoaiina<br />
o talitonuga tuai faaIutaia, na faate<strong>le</strong>ina ai <strong>le</strong> ta’uta’ua o <strong>le</strong> au<br />
Faresaio seia oo lava ina avea i latou e fai ma sui e faailoaina<br />
manatu faa<strong>le</strong>lotu o <strong>le</strong> anoanoai o tagata Iutaia.<br />
O <strong>le</strong> au Faresaio e faavaeina mai i ni tagata laute<strong>le</strong>, o <strong>le</strong> au<br />
Satukaio o ni tagata na i ai i tulaga tofi maualuluga o <strong>le</strong> nuu:<br />
o faitaulaga, o <strong>le</strong> au faioloa, ma <strong>le</strong> au taualoa. O <strong>le</strong> igoa o <strong>le</strong>a<br />
vaega o ni tagata (Setukimo i <strong>le</strong> faaEperu) masalo e mafua mai<br />
ia Satoka, o <strong>le</strong> faitaulaga sili i onapo o <strong>le</strong> Tupu o Tavita. Na<br />
tuuina atu e Esekielu i <strong>le</strong> aiga o Satoka e pu<strong>le</strong>aina <strong>le</strong> malumalu<br />
(tagai Esekielu 40:46; 43:19; 44:10–15), ma o e na tupuga mai<br />
i <strong>le</strong>nei aiga na pu<strong>le</strong>aina <strong>le</strong> malumalu seia oo i tausaga pe tusa<br />
ma <strong>le</strong> 200 T.L.M.. O <strong>le</strong> upu Satukaio masalo e faatatau atu ia<br />
i latou o e na alolofa i <strong>le</strong> au sa Satokã.<br />
O <strong>le</strong> au Satukaio i lona vaega te<strong>le</strong> na tetee i ni suiga fou e oo<br />
mai. E <strong>le</strong> pei o <strong>le</strong> au Faresaio, na tetee <strong>le</strong> au Satukaio i <strong>le</strong><br />
tulafono tuugutu e avea ma se tulafono e aloaia sei vagana ai<br />
<strong>le</strong> vaega <strong>le</strong>na o loo ta’ua o <strong>le</strong> Tora. Na latou faatauaina taulaga<br />
na faia i <strong>le</strong> malumalu ma na tetee i se talitonuga e uiga i agelu<br />
ma <strong>le</strong> Toetu. O <strong>le</strong> au Satukaio i lona tulaga laute<strong>le</strong> o se vaega<br />
o ni tagata mauoa o e na taliaina <strong>le</strong> aganuu faaE<strong>le</strong>ni; ma o <strong>le</strong>a<br />
na <strong>le</strong> lauiloa ai <strong>le</strong> au Satukaio e <strong>le</strong> vaega te<strong>le</strong> o tagata.<br />
FAAOPOOPOGA