Aðgerðasjúklingar liggja ekki aðgerðalausir II - Hirsla - Landspítali

124
Guðrún Svava Guðjónsdóttir
annars vegar með talnakvarða, eins og hjúkrunarfræðingum er tamt að nota og hins
vegar með verkjamatstæki þar sem fylgst er með hegðun sjúklings, en það hefur almennt
ekki verið gert á bráðadeildum hérlendis.
ALDRAÐIR OG VERKIR
Samkvæmt fræðilegum yfirlitum er mat á verkjum aldraðra og meðferð oft ábótavant
og fá sjúklingar eldri en 65 ára minna af verkjalyfjum en þeir sem yngri eru,
þrátt fyrir að vera með jafnsterka verki. Þá fá sjúklingar með vitræna skerðingu
minna af verkjalyfjum en þeir sem fulla vitræna getu hafa (Brown, 2004; Prowse,
2007). Ákveðin viðhorf geta hindrað verkjamat, svo sem sú sannfæring að aldraðir
skynji minni verki en þeir sem yngri eru. Slík viðhorf geta verið hvort sem er hjá
sjúklingum, ættingjum eða heilbrigðisstarfsfólki. Aldraðir, sem telja verki vera eðlilegan
hluta þess að eldast, segja líka stundum síður frá verkjum heldur en þeir sem
yngri eru (MacDonald og Hilton, 2001; Prowse, 2007). Margar rannsóknir benda til
að eldra fólk hafi hærri verkjaþröskuld en yngra fólk en aðferðafræði þessara greina
er oftast byggð á veikum grunni (Aubrun og Marmion, 2006). Eldra fólk er líklegra
en þeir yngri til að glíma við langtímaveikindi þegar það er lagt inn á sjúkrahús til
skurðaðgerðar og fylgikvillar eftir aðgerðir eru algengari hjá þeim (Prowse, 2007).
Afleiðingar ómeðhöndlaðra verkja geta haft áhrif á ýmis líffærakerfi (Looi og
Audisio, 2007) og virkjað streituviðbrögð sem auka vinnu hjarta og öndunarfæra en
þau kerfi hafa iðulega þegar gefið eftir hjá öldruðum (McDonald og Hilton, 2001).
Það að bíða eftir að verkir gangi yfir getur gert vandamálið verra og geta bráðaverkir
að lokum þróast yfir í langvinna verki (Looi og Audisio, 2007) og haft slæm áhrif á
langtíma lífsgæði eldra fólks (Prowse, 2007). Því er mikilvægt að gefa verkjum góðan
gaum og meta verki roskinna sjúklinga á markvissan hátt.
Verkjamat
Þar sem ekki er til mælanlegt gildi fyrir verki, eins og t.d. fyrir blóðþrýsting, er eigin
lýsing sjúklings á verkjum talin besta aðferðin við verkjamat (Brown, 2004). Annar
kostur því til viðbótar eru verkjamatskvarðar (Brown, 2004; DeWaters o.fl., 2008).
Algengustu verkjamatskvarðarnir, sem notaðir eru til að meta styrk verkja, eru:
Sjónrænn kvarði (visual analog scale, VAS) er 10 sentímetra lína þar sem neðri
mörkin eru enginn verkur og efri mörkin eru verkur eins slæmur og hann getur
orðið. Sjúklingurinn merkir inn á línuna fjarlægðina sem er viðeigandi fyrir þá verki
sem hann hefur. VAS getur bæði verið lárétt eða lóðrétt lína (Gagaliese o.fl., 2005).
Talnakvarði (numerical rating scale, NRS) er lína merkt með tölum frá 0 upp í 10
og stendur 0 fyrir engan verk og 10 fyrir verk eins slæman og sjúklingur getur
ímyndað sér. Hann gefur síðan upp tölu sem lýsir verknum (Gagaliese o.fl., 2005).
126
125