Aðgerðasjúklingar liggja ekki aðgerðalausir II - Hirsla - Landspítali

140
Bráðaverkjameðferð aldraðra
stillingar í líknandi meðferð. Uppbygging stigans er þannig að í fyrsta þrepi eru lyf
sem gefin eru við vægum verk svo sem parasetamól og bólgueyðandi lyf. Í öðru
þrepi eru, til viðbótar lyfjum í þrepi eitt, lyf sem notuð eru við meðalverk, það er væg
ópíöt. Þrep þrjú hefur að geyma sterk ópíöt og lyf úr þrepi eitt. Þegar stiginn er
notaður við meðferð á bráðaverkjum eftir skurðaðgerðir er þó ekki byrjað í neðsta
þrepi stigans, eins og gert er í líknandi meðferð, heldur er byrjað í efsta þrepi og
haldið niður eftir því sem verkurinn dvínar er frá líður aðgerð. Þótt parasetamól sé
neðst í þessum stiga sýna nýlegar rannsóknir að það er mjög áhrifaríkt verkjalyf og
hefur líka ópíatasparandi eiginleika (Mackintosh, 2007) en ópíöt eru þungamiðjan í
bráðri verkjameðferð. Eldri einstaklingar fá venjulega hærri toppa eða styrk í blóði
og lengri verkun af ópíötum heldur en yngra fólk. Ópíatameðferð aldraðra ætti því
að byrja á 25-50% lægri skömmtum heldur en mælt er með fyrir fullorðna og auka
þá rólega um 25%. Hægt er gefa aukaskammt ef um verkjatopp er að ræða og fyrri
skammtur er árangurslaus og aukaverkanir litlar. Ópíöt eru yfirleitt gefin í æð, með
sjúklingsstýrðu utanbasts (e. epidural) innrennsli (PCA) eða í æð, fyrstu einn til tvo
sólarhringana eftir skurðaðgerð. Þar sem aldraðir eru næmir fyrir ópíötum,
sérstaklega ef þeir hafa ekki notað slík lyf áður, og er hættara við neikvæðum
áhrifum gildir hér sú aðferð að byrja hægt og halda áfram rólega (Prowse, 2007).
Gefa ætti töflur þegar sjúklingur þolir inntöku um munn en þó eru lyfin gefin í
æð eftir stórar skurðaðgerðir. Forðast ætti að gefa öldruðum lyf í vöðva vegna rýrari
vöðva og minni fituvefjar. Hægara frásog verkjalyfja í vöðva getur valdið seinkuðum
eða lengri áhrifum, breyttu serumgildi á verkjalyfi og hugsanlegri eitrun þegar
inngjöfin er endurtekin. Ef ekki er unnt að gefa töflur má íhuga endaþarmsstíla og
lyfjagjöf undir tungu. Verkjalyfjagjöf utanbasts gefur möguleika á minni ópíataskömmtum
heldur en lyfjagjöf í æð. Sjúklingsstýrð verkjalyfjameðferð (e. patient
controlled analgesia, PCA) í æð er heppileg fyrir vitsmunalega heila aldraða sjúklinga en
ætti ekki að nota hjá rugluðu fólki því það getur leitt til ónógrar verkjastillingar.
Ópíöt sem notuð eru á viðeigandi hátt, eru ekki hættulegri meðal aldraðra heldur en
í öðrum aldurshópum (Prowse, 2007) og hefur til að mynda verkjalyfið
Oxycodone® eða Oxycontin® sem er langverkandi ópíat, afbragðsverkjastillandi
áhrif hjá öldruðum. Skammverkandi ópíöt ætti hins vegar að nota við gegnumbrotsverk
(Ardery o.fl., 2003) en það er verkur sem sjúklingur fær þrátt fyrir sterk
verkjalyf. Önnur verkjalyf en ópíöt, svo sem parasetamól og bólgueyðandi lyf, eru
árangursrík meðal aldraðra. Verkjastillandi áhrif þessara lyfja auka áhrif ópíata og má
því minnka skammt þeirra (Ardery o.fl., 2003).
Hætta á aukaverkunum verkjalyfja er mikil meðal aldraðra vegna breyttrar hæfni
til niðurbrots og útskilnaðar lyfja. Algengar aukaverkanir af ópíötum eru
hægðatregða, ógleði og uppköst, rugl, hægari andardráttur, slæving, kláði, þvagtregða
og lágþrýstingur. Besta aðferðin til að meðhöndla ópíatatengdar aukaverkanir er að
minnka skammt þeirra um 25%-50% ef verkjastilling er viðunandi. Hjá sjúklingum
með aukaverkanir og verki er hugsanlegt að bæta við öðrum verkjalyfjum en ópí-
142
141