Aðgerðasjúklingar liggja ekki aðgerðalausir II - Hirsla - Landspítali

87
Sesselja Jóhannesdóttir
drauma, dagleg virkni örvast og minni batnar. Æsingur og rugl er oft afleiðing
svefnleysis (Robinson o.fl., 2005) og er bráðaóráð stundum óæskilegur fylgikvilli
aðgerða sem mikilvægt er að koma í veg fyrir (Sólborg Ingjaldsdóttir, 2007). Líkamsklukka
mannsins endurstillist stöðugt vegna ytri merkja, eins og breytinga á ljósmagni og
hitastigi og hugrænni vitneskju okkar um tímann. Í kjölfarið eru sendar upplýsingar til
mismunandi hluta heilans sem sjá um hina margvíslegu starfsemi líkamans, eins og að
gefa frá sér hormón, gera við vefi, stjórna líkamshita, framleiða þvag og melta fæðu.
Fyrir tilstilli boða frá sjónu augans um myrkur losnar svefnhormónið melatónín úr
heiladingli og veldur syfju og svefni (Parker, 2007). Melatónínframleiðsla minnkar með
hækkandi aldri og er slíkt talið eiga þátt í svefntruflunum eldra fólks (Sharma o.fl., 1989;
Haimov o.fl., 1994; sjá Gilham, 2009). Bati aðgerðasjúklinga byggist m.a. á að skurðsár
þeirra grói fljótt og vel en sár gróa vegna frumuskiptinga og próteinmyndunar með aðstoð
vaxtarhormóna. Djúpur svefn örvar losun vaxtarhormóna þar sem u.þ.b. 70%
þeirra losna í svefni. Vaxtarhormón auka beinmyndum og myndun rauðra blóðkorna
og er gróandi skemmdra vefja mestur á nóttunni (Robinson o.fl., 2005). Hægt er að
stuðla að betri svefni skurðsjúklinga með því að huga að því sem getur valdið andvöku,
eins og birtu, kvíða eða verkjum.
Svefnleysi er skilgreint sem erfiðleikar við að sofna eða halda sér sofandi, vakna
of snemma og finnast maður vera vansvefta (Nadolski, 2005). Svefnleysi er tilfinning
um ónógan eða lélegan svefn þegar ekki er um að ræða utanaðkomandi hindrun á þeim
tíma sem svefn á sér venjulega stað. Orsakir svefnleysis geta verið lífeðlisfræðilegar,
sálrænar/andlegar og vegna umhverfisáhrifa. Svefnleysi má skipta í frumsvefnleysi og
afleitt svefnleysi. Frumsvefnleysi er ekki afleiðing líkamlegs eða andlegs kvilla og lyf
verka vel á það. Afleitt svefnleysi er mun algengara og orsakast af öðrum sjúkdómum,
lyfjum eða svefntruflunum vegna umhverfisáhrifa eða streitu. Hafa má áhrif á slíkt
svefnleysi með lyfjum, stjórnun áreita og andlegri meðferð, eins og hugleiðslu og slökun
(Sailer og Wasner, 2002). Langtímasvefnleysi getur leitt til hnignunar á starfsemi tauga
og hegðunarbreytinga og tengist þunglyndi, kvíða, lyfjamisnotkun, bílslysum, lélegri
frammistöðu í vinnu og minni afkastagetu (Omalley, 2007).
Skurðaðgerð felur í sér margvíslega hættu á svefntruflunum. Kvíði, óregla á
svefni, ógleði, umhverfi og ekki síst verkir geta valdið svefnleysi. Tíðni svefnleysis eykst
með aldri en samkvæmt rannsókn National Sleep Foundation árið 2003 fundu 48%
fullorðinna Bandaríkjamanna (55-84 ára) fyrir því (Reeder o.fl., 2007). Hætta er á að
eldri sjúklingar sofi enn verr eftir aðgerðir vegna sjúkdóma sem hrjá þá fyrir og vegna
aukaverkana lyfja sem þeir eru vanir að taka. Í rannsókn Dogan og samstarfsmanna
(2005) kom í ljós að svefn sjúklinga á legudeildum var verri en hjá samanburðarhópi
sem í voru heilbrigðir einstaklingar. Rannsóknir (Gallagher o.fl., 2004; Kenefick, 2006)
hafa sýnt að svefnerfiðleikar eftir aðgerð geta haldið áfram í einhvern tíma eftir útskrift.
89
88