Aðgerðasjúklingar liggja ekki aðgerðalausir II - Hirsla - Landspítali

51
Hlutverk næringar í sáragræðslu
Vökvi
Sjúklingar með sár þurfa á nægilegum vökva að halda því hann virkar eins og leysir
fyrir steinefni, vítamín og amínósýrur auk þess að flytja súrefni og næringarefni til
fruma og úrgang frá þeim (Stefanski og Smith, 2006). Vökvatap getur leitt til
hækkaðs blóðsykurs sem aftur seinkar græðslu sára. Vökvaþörf einstaklinga er á
bilinu 2000-3000 ml. á dag og eykst hún við vökvatap, til dæmis í gegnum vessandi
sár, niðurgang og fistla. Tryggja verður sjúklingum nægilegan vökva og því er
mikilvægt að skrá vandlega vökvainntekt þeirra. Í töflu 1 eru nokkur minnisatriði
fyrir gjöf vítamína, steinefna og vökva.
Sáragræðsluferli
Af framangreindu má ráða að líkaminn á erfitt með að vinna bug á sýkingum og
sárum ef hann hefur ekki yfir að ráða nauðsynlegum næringarefnum, vítamínum,
steinefnum og vökva. Ensím, bandvefur, vaxtarhormón og mótefni eru öll mynduð
úr próteinum. Viðunandi blóðflæði og gegnumflæði til vefja er mikilvægt fyrir öll stig
sáragræðslu til að tryggja nægilegan flutning súrefnis og næringarefna til sársins
(Stefanski og Smith, 2006). Sáragræðsluferlið skiptist í 3 stig, bólgusvörun,
nýgræðslustig og þekjun og hér verður fjallað um þau næringarefni sem líkaminn
hefur mesta þörf fyrir á hverju stigi.
• Bólgusvörunarstigið er fyrsta stig sáragræðslu og á sér stað í öllum sárum. Það
byrjar strax og sár myndast og varir í allt að 6 daga. Á þessu stigi er blæðing
stöðvuð með blóðstorknun og fíbrín myndar blóðkökk. Hvít blóðkorn verjast
bakteríum í sárinu og átfrumur fjarlægja dauðan vef, blóðkekki og bakteríur.
Prótein og storkuþættir setjast í sárið. Hætta er á að þetta stig tefjist hjá
sjúklingum sem hafa lágt albúmín í blóði og þeir þurfa á nægilegu magni
próteina, orku, A-, C-og E-vítamína að halda, auk K-vítamíns til storknunar.
• Nýgræðslustigið byrjar á þriðja til fjórða degi og stendur að jafnaði yfir í 2-3
vikur. Á þessum tíma myndast nýjar háræðar sem stuðla að myndun
græðsluvefs (granulation). Einfalt lag þekjuvefs (epithelium) myndar varnarhúð og
burðagrind yfir sárið. Fíbróblastar mynda svo bandvef (collagen) og próteinmyndandi
græðsluvef. Á þessu stigi er mikilvægt að fá nægilegt prótein auk
þess sem þekjufrumur þurfa A-vítamín og fíbróblastar C-vítamín, járn og
kopar.
• Þekjustigið hefst í annarri til þriðju viku og getur varað í allt að 2 ár. Þetta stig
einkennist af niðurbroti og uppbyggingu bandvefs og við þá uppbyggingu
þarfnast líkaminn C-vítamíns, sinks, járns, próteina og orku (Stefanski og
Smith, 2006; Leininger, 2002; Todorovic, 2002).
Rannsóknir hafa sýnt að stjórnun efnaskipta, eins og blóðsykurstjórnun er ákaflega
mikilvæg hjá sjúklingum og hægt er að sýna fram á lækkaða dánartíðni og
53
52