Aðgerðasjúklingar liggja ekki aðgerðalausir II - Hirsla - Landspítali

139
Sigfríður Héðinsdóttir
hjúkrunarfræðings og sjúklings, auðveldar endurmat meðferðar og treystir tengsl
(Hader og Guy, 2004). Einnig eru notaðir margvíslegir verkjakvarðar til að meta
verkjastyrk (Brown, 2004). Má þar nefna kvarða með orðum sem lýsa verk allt frá
engum að mjög miklum. VAS-kvarðinn (e. visual analog scale) er tölulaus kvarði sem
nær frá engum verk að versta verk sem hægt er að hugsa sér. Þegar sjúklingur hefur
metið verki á kvarðanum er staðsetningin metin í tölum, frá 0-10. Þá er einnig til
talnakvarði frá 0 sem er enginn verkur og að 10 sem er þá versti verkur sem einstaklingur
getur hugsað sér. Að lokum má nefna svokallaðan andlitskvarða þar sem
sjúklingur metur verk með því að benda á mismunandi andlit sem lýsa sársauka
(Mackintosh, 2007). Hjá sjúklingum sem ekki geta tjáð sig eða eru vitsmunalega
skertir, má svo meta verk út frá hegðun. Getur það verið óyrt hegðun, hljóð, svipbrigði
eða breytingar á venjulegu atferli (Prowse, 2007). Verkjalýsing með orðum er
álitin vera ein heppilegasta matsaðferð verkja (Bergh o.fl., 2005) og tiltekið orðalag
sjúklingsins er best að nota áfram í verkjamati og meðferð (Ardery o.fl., 2003). Það
er þó sama hvaða matstæki er notað, öll krefjast þau þess að hjúkrunarfræðingar og
sjúklingar stefni að sömu markmiðum með verkjameðferðinni og þau þarf að nota
samviskusamlega (Brown, 2004).
Aldraðir finna ekki minna til heldur en yngra fólk en þó eru nokkrir aldurstengdir
lífeðlisfræðilegir og lyfjafræðilegir þættir sem eru mikilvægir við bráðaverkjameðferð
þeirra. Taka þarf tillit til lífaldurs, líffræðilegs aldurs að því er lýtur að nýrnaog
hjartastarfsemi, sjúkdómum og lyfjanotkun sjúklings. Sérstaklega þarf að gefa
gaum að minnkuðu útfalli hjartans, minnkuðum vöðvamassa, aukinni líkamsfitu,
minnkuðu hlutfalli og breyttu rúmmáli plasmapróteina, minnkaðri lifrar- og nýrnastarfsemi,
minnkuðu blóðflæði um heilann og heilarýrnun. Minnkað útfall hjartans
veldur því að lyf sem gefin eru í æð, svo sem ópíöt, ná hærri hámarksstyrk. Aldraðir
þurfa því minni skammta og þá ætti að gefa hægt. Eftir skurðaðgerðir geta lífeðlisfræðilegar
breytingar öldrunar orðið enn flóknari vegna annarra lyfja sem gefin eru
samhliða. Huga þarf að margþættri lyfjanotkun og samspili hennar og verkjalyfja
vegna hugsanlegra milliverkana (Prowse, 2007). Nákvæmt eftirlit á áhrifum og
aukaverkunum verkjalyfja skiptir einnig miklu máli í verkjameðferðinni vegna breytinga
á vöðvamassa og líkamsfitu sem hafa áhrif á lyfjadreifingu og útskilnað lyfjanna.
Breytingar á heilanum hafa jafnframt áhrif á svörun ópíata og dreifingu lyfja í
miðtaugakerfinu (Prowse, 2007). Því er mælt með reglulegu eftirliti með völdu matstæki
á að minnsta kosti 2 til 4 klukkustunda fresti. Ef verkur er mildur eða honum
vel stjórnað er nóg að meta á 8 klukkustunda fresti. Verk og hegðun án orða ætti að
meta við hreyfingu eða við umönnun og mikilvægt er að skrá niðurstöður
verkjamats og meðferðarupplýsingar. Ef verkjameðferð er ekki nægjanleg skyldi
endurskoða áætlunina (Ardery o.fl., 2003).
Lyfjameðferð
Til grundvallar verkjameðferð eftir skurðaðgerð liggur hinn svokallaði verkjalyfjastigi
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO) sem í upphafi var útbúinn til verkja-
141
140