Aðgerðasjúklingar liggja ekki aðgerðalausir II - Hirsla - Landspítali

135
Sigfríður Héðinsdóttir
Skilgreining á verk og flokkun verkja
BRÁÐAVERKIR ALDRAÐRA
Alþjóðasamtök heilbrigðisstétta sem vinna að rannsóknum á sársauka, International
Association for the Study of Pain- IASP, skilgreina verk sem óþægilega skynjun og
tilfinningalega upplifun í tengslum við raunverulega eða hugsanlega vefjaskemmd
eða lýsa honum með orðum sem lýsa slíkum skemmdum (International Association
for the Study of Pain, 2007). Í þessari skilgreiningu má sjá að verkur er ekki
eingöngu líkamlegt fyrirbæri heldur einnig huglæg reynsla. Einstaklingurinn er því sá
eini sem finnur fyrir verknum og hversu sterkur hann er. Verkir eru því skynjun þar
sem saman fléttast lífeðlisfræðilegur flutningur á taugaboðum, tilfinningalegir og
sálrænir þættir, ásamt fyrri reynslu (Hader og Guy, 2004). Til að ná fram
árangursríkri verkjameðferð þarf undirstöðuþekkingu á lífeðlisfræði þeirra verkja
sem sjúklingurinn þjáist af (Hader og Guy, 2004). Að fá verki (e. nociception), það er
ferlið frá því að verkjaboð myndast og þar til verkur kemur fram, hefur oft verið
skipt í fjögur stig: 1) örvun (e.transduction), 2) flutningur (e. transmission), 3) skynjun (e.
perception) og 4) úrvinnsla (e. modulation). Verkjameðferðin beinist að mismunandi
stigum og geta lyf haft áhrif á þau öll. Yfirleitt er reynt að stjórna verkjum með því
að nota margþátta meðferð þar sem hver þáttur vinnur á sínu stigi (Anna Gyða
Gunnlaugsdóttir, 2006). Arnér og Meyerson greindu verki í fjóra flokka: 1)
vefjaskaðaverk (e. nociceptive pain) og eru þar þrír undirflokkar: yfirborðsverkur,
djúpur sómatískur verkur og inn-vortis verkur (e. visceral pain); 2) taugaverk (e.
neuropatic pain) sem kemur til vegna skemmda eða truflunar í taugakerfinu; í þessum
flokki eru þrír undirflokkar: úttauga-verkur, miðtaugaverkur og semjuverkur (e.
sympathetic pain); 3) verk af óþekktum uppruna (e. idiopathic pain) og 4) sálrænan verk
(e. psychogenic pain) sem verður vegna tilfinningalegra áfalla eða geðsjúkdóma (Anna
Gyða Gunnlaugsdóttir, 2006). Verkir hafa einnig verið flokkaðir eftir því hvort þeir
eru bráðir eða langvarandi..Bráður verkur varir venjulega í skamman tíma, minna en
3 til 6 mánuði. Verkir eftir skurð-aðgerðir eru því bráðir verkir (Mackintosh, 2007)
og verkur eftir bæklunar-skurðaðgerð eða brot bráður vefjaskaðaverkur.
Vanmetinn og vanmeðhöndlaður verkur eftir skurðaðgerð getur haft afdrifaríkar
afleiðingar, aukið kvíða, svefntruflanir, erfiðleika við hreyfingu, eirðarleysi,
önuglyndi, árásarhneigð og síðast en ekki síst þjáningu. Lífeðlisfræðileg áhrif á sjúklinginn
geta valdið fylgikvillum og seinkað útskrift. Slík lífeðlisfræðileg áhrif eru til
dæmis örari hjartsláttur og hærri blóðþrýstingur, seinkuð magatæming sem leitt getur
til ógleði, uppkasta og þarmalömunar og breytingar í innkirtlakerfinu sem leitt geta til
aukinnar adrenalín framleiðslu. Að geta ekki hóstað eða andað djúpt vegna lakrar
verkjastillingar getur leitt til sýkingar í brjóstholi og takmörkuð hreyfigeta getur valdið
blóðtappa og lungnablóðreki (Macintosh, 2007).
137
136