Aðgerðasjúklingar liggja ekki aðgerðalausir II - Hirsla - Landspítali

125
Verkjamat aldraðra
Orðamatskvarði (verbal rating scale, VRS) byggist á því að notuð eru fimm
mismunandi orð til að lýsa verknum: enginn, vægur, óþægilegur, tilfinnanlegur,
hræðilegur og óbærilegur. Sjúklingurinn velur orð sem best lýsir verknum (Looi og
Audisio, 2007).
Andlitsverkjamatskvarði er kvarði sem algengt er að nota fyrir eldra fólk.
Kvarðinn inniheldur röð andlitssvipbrigða (brosandi til grátandi) og sjúklingurinn
velur þau svipbrigði sem best segja til um verkina sem hann er með (Brown, 2004).
Niðurstöður rannsókna styðja þá skoðun að verkir séu best metnir á grundvelli
einstaklingsins, út frá sjónarhorni hvers og eins, nákvæmri verkjasögu og utanaðkomandi
merkjum og álitið er að eigin lýsing sjúklings á verknum sé áreiðanlegust.
Það að bjóða fram ákveðin orð gæti hins vegar verið álitið skipandi og eldri
sjúklingar gætu fremur kosið að nota sín eigin orð. Bent er á að sjúklinga, sem geta
tjáð sig munnlega, ætti heldur að biðja um að lýsa verkjaskynjuninni frekar en að
spyrja hvort þörf sé fyrir verkjalyf eða ekki. Það gerir sjúklingnum kleift að afþakka
eða þiggja hjálp án tillits til þess hvernig starfsfólkið metur verkinn (Brown, 2004).
Notkun verkjakvarða getur þó verið takmörkum háð þar sem aldraðir hafa oft takmarkaða
skynjun, eru til dæmis sjón- og heyrnarskertir eða jafnvel hvorutveggja
(Prowse, 2007). Kvarðarnir hafa líka þá annmarka að þeir endurspegla verkjamatið
einhliða og sleppa mikilvægum upplýsingum, svo sem því sem eykur eða minnkar
verki, svo og vitrænum breytingum sem aldraðir gefa til kynna með hegðun eða
líkamstjáningu. Slík merki geta til dæmis verið breyting á svefni og næringarmynstri,
aukinn pirringur, árásargjörn hegðun, hlédrægni í samskiptum við vini og ættingja
eða vanvirkni. Þegar hinn aldraði á erfitt með munnlega tjáningu vegna vitrænnar
skerðingar getur verið þörf á viðbótaraðferðum við verkjamat. Slíkar aðferðir geta
byggst á því að fylgjast með hegðun sjúklingsins (Brown, 2004). Hér verður slíku
verkjamatstæki sem hefur verið útbúið fyrir heilbrigðistarfsfólk lýst.
PAINAD-verkjamatstækið. Warden o.fl (2003) settu fram matstæki til að meta
verki hjá sjúklingum með langt gegna heilabilun sem þeir nefndu Pain Assessment in
Advanced Dementia“ (PAINAD). Markmiðið var að útbúa tæki sem væri auðvelt í
notkun og áreiðanlegt (sjá töflu 1). Í rannsókn DeWaters o.fl. (2008) kom í ljós að
hægt er að nota PAINAD-verkjamatstækið bæði fyrir aldraða skurðsjúklinga með og
án vitrænnar skerðingar.
Vegna aldurstengdra þátta, svo sem vitrænnar skerðingar og minnkaðrar skynjunar,
eru aldraðir oft útilokaðir úr rannsóknum á verkjamatskvörðum og verkjameðferð
(Prowse, 2007). Nokkrar rannsóknir fundust þó um verkjamat aldraðra
eftir skurðaðgerð og verður þeim lýst hér.
127
126