Aðgerðasjúklingar liggja ekki aðgerðalausir II - Hirsla - Landspítali

149
Verkjamat hjá börnum
VERKJAMAT HJÁ BÖRNUM
Verkjamat er talið nákvæmast þegar barn getur sagt starfsfólki frá verkjunum. Þegar
börn eru spurð um verki geta mörg þeirra tjáð sig um staðsetningu þeirra og lýst
hversu slæmir þeir eru, sé rétt orðalag notað. Talið er að ef til vill geti börn frá þriggja
ára aldri sagt til um verki og þá einnig sagt frá staðsetningu, alvarleika og eðli
verkjanna enda sé rætt við þau á þeirra þroskastigi (Bosenberg o.fl., 2003). Til þess
að meta verki hjá yngri börnum eða eldri börnum, sem eru andlega eða líkamlega
fötluð, þarf hins vegar að styðjast við hegðun og líkamlegt mat. Börnum yngri en
þriggja ára má fylgjast með kerfisbundið með því að skoða svipbrigði, líkamsstöðu,
hreyfigetu, grát, svefnmynstur og húðlit, ásamt því að fylgjast með hjartslætti, öndun
og súrefnismettun (Morton, 2007). Í handbókinni Skráning hjúkrunar kemur fram,
undir hjúkrunargreiningunni verkir, að greiningarþættir verkja séu meðal annars að
sjúklingurinn greinir frá verknum, verjist frekari sársauka með tilteknu atferli eða
stellingum, fram komi ósjálfráðar breytingar á vöðvaspennu, fram komi ósjálfráð
viðbrögð, eins og svitamyndun, breytingar á blóðþrýstingi, öndun og púls, matarlyst
breytist og athygli sjúklings sé takmörkuð (Ásta Thoroddsen, 2002, bls. 134).
Notkun verkjakvarða
Til eru mörg tæki sem meta verki út frá ólíkum sjónarhornum. Matskvarðar fela í
sér mat á verkjum ýmist út frá hegðun barnsins, því sem barnið segir sjálft eða
líkamsmati. Flest mælitæki meta verki einungis út frá einu þessara sjónarhorna og til
að gera nákvæmt mat verður því að nota fleiri en eitt mælitæki (Morton, 2007). Gott
mælitæki þarf að vera auðskiljanlegt, auðvelt og ekki tímafrekt í notkun og auðvelt
þarf að vera að reikna út stig sem segja til um styrk verkjarins (Morton, 2007).
Andlitskvarði er eitt slíkt mælitæki og er talið að börn eigi auðvelt með að skilja hann
(Bosenberg o.fl., 2003). Margar tegundir andlitskvarða eru til og eru þeir mikið
notaðir við mat á verkjum barna. Einn þeirra er andlitskvarði Wong-Baker. Á
honum eru sex andlit með mismunandi svipbrigðum, merkt frá 0-5, þar sem 0
táknar enginn verkur og 5 táknar mesti mögulegi verkur (Bosenberg o.fl., 2003).
Mörg börn, allt frá 3 ára aldri geta notað andlitskvarðann þótt erfitt geti verið fyrir
þau yngstu að segja frá hvaða andlitssvipbrigði lýsi best verkjum þeirra (Bosenberg
o.fl., 2003). Oft gengur vel að meta hversu alvarlegir verkir hjá börnum eru með
andlitskvarða með fjórum andlitum og hafa fyrsta andlitið hlutlaust frekar en
hamingjusamt. Sum börn geta þó ekki tengt verki sína við svipbrigði andlitanna og
önnur ýkja sína verkjareynslu (Morton, 2007).
Sjónkvarði (VAS) var fyrst notaður fyrir meira en 70 árum og er hann
sennilega mest notaða verkjamælitækið nú. VAS hefur margoft reynst réttmætur til
að meta verki hjá fullorðnum og börnum frá 5 ára aldri (Babl o.fl., 2007). VAS er 10
sentimetra bein lína sem metur verki frá 0 til 10, þar sem 0 er enginn verkur og 10
mesti mögulegi verkur (Dijk o.fl., 2002). Börn yngri en 5 ára skilja hins vegar ekki
151
150