De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

de stem van de meester
Boendale voor het eerst zijn Brabantsche yeesten in het licht, een kroniek
vol contemporaine Brabantse geschiedenis, die nadien nog dikwijls zou
worden aangevuld en herzien. 5
Alleen al uit deze voorbeelden blijkt dat de Nederlandstalige literatuur
in de eerste decennia van de veertiende eeuw een uitzonderlijke
bloei beleefde in het hertogdom Brabant. De stelling dat het geheel
van de Brabantse teksten uit deze periode ‘in weidsheid kan wedijveren
met beroemde centra van middeleeuwse hoflitteratuur als Champagne
en Thüringen’ is zeker niet alleen ingegeven door chauvinisme. De
vraag moet echter worden gesteld in hoeverre de vorsten – zoals in
Champagne en Thuringen – betrokken waren bij deze literaire ontwikkeling.
Was het inderdaad aan ‘het maecenaat van de drie Jannen’ te
danken dat de Nederlandstalige literatuur zich in deze periode zo verrassend
ontplooide? 6
In het vorige hoofdstuk werd duidelijk dat de opportunistische hertog
Jan i een belangrijke stimulans moet hebben gegeven aan de totstandkoming
van Jan van Heelu’s Slag bij Woeringen. Maar er zijn
meer teksten en auteurs met deze hertog in verband gebracht, hoewel
de argumentatie niet altijd even sterk is. De veronderstelling dat Jan i
een vertaling zou hebben laten maken van de Franstalige kruisvaartromans
Enfances Godefroi en Chanson d’Antioche is bijvoorbeeld nogal
voorbarig. De schaarse fragmentjes wijzen veeleer op een Vlaamse ontstaanscontext
en ook de datering is hoogst onzeker. 7 Ook de hypothese
dat Jan i omstreeks 1270 de mecenas was achter het Leven van Lutgart
van Willem van Affligem is inmiddels afdoende weerlegd. 8 Meer
perspectief biedt de veronderstelling dat Lodewijk van Velthem – lang
voordat hij zijn Spiegel historiael schreef en lang voordat hij pastoor
van Veltem werd – in contact heeft gestaan met het hof van hertog Jan i.
In zijn kroniek beschrijft Velthem hoe hij een vertrouwelijk gesprek
opving tussen Jan i en twee van diens belangrijkste leenmannen, Jan
van Cuijk en Walram van Valkenburg. Dat gesprek vond kennelijk
plaats in de winter van 1293-1294 in de wandelgangen van een parlementszitting
in Parijs die werd gewijd aan een conflict tussen koning
Filips iv van Frankrijk en Gwijde van Dampierre, graaf van Vlaanderen.
9 Dit zou erop wijzen dat Lodewijk geen onbekende was aan het
Brabantse hof. En toch toont de dichter zich elders in de Spiegel historiael
onwetend over belangrijke gebeurtenissen uit de regeerperiode
van Jan i. Voor het levensverhaal van deze hertog heeft de geschiedschrijver
zich grotendeels beperkt tot het kopiëren van Heelu’s Slag bij
Woeringen. Slechts enkele keren veroorlooft hij zich een uitweiding zoals
in de bespreking van de affaire aan het Franse hof waarbij koningin
Maria – de zus van hertog Jan – beschuldigd werd van de moord
op haar stiefzoon. Terwijl Jan van Heelu vooral de uiteindelijke triomf
100