De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

hendrik iii en zijn weduwe ( 1248-1267)
deren van de hertog. Structuur, verhaallijn, motieven en woordkeuze
blijken volledig te beantwoorden aan de verwachtingen zoals die door
het genre van de pastourelle worden opgeroepen. 3 En aangezien ook de
melodie nauwelijks verrassingen bevat, gaat men zich afvragen waarom
deze pastourelle dan toch zo veel succes heeft gekend: het lied is
overgeleverd in maar liefst vijf handschriften die alle nog uit de dertiende
eeuw dateren en bovendien werd de melodie tot tweemaal toe
gebruikt voor het maken van een geestelijk lied. 4
Om het succes van Hendriks lyriek te begrijpen – ook zijn andere
liederen zijn in verschillende handschriften overgeleverd – dienen we
vooral te beseffen dat de dertiende-eeuwse trouvères niet probeerden
op originele wijze een persoonlijke emotie tot uitdrukking te brengen.
Hun lyriek was er veeleer op gericht om middels het gebruik van traditionele
elementen voor de luisteraars een speciale atmosfeer te creëren:
L’histoire n’a pas d’importance, mais le thème qu’elle développe,
très connu et très familier, combiné à d’autres éléments tout aussi
connus et tout aussi familiers (décor, images, métaphores, tics de
langage et de vocabulaire), forme avec eux un ensemble qui évoque,
à la fois un sentiment et la façon traditionelle dont on l’évoque; en
même temps surgissent les souvenirs des autres circonstances où on
l’a évoqué, dans les mêmes termes et cependant un peu différents, et
l’atmosphère de ces évocations, et l’atmosphere de cette nouvelle
évocation, faite du souvenir de toutes les autres. 5
De functie van de trouvèrelyriek is boven alles gelegen in het scheppen
van een poëtische stemming. Voor het welslagen daarvan is het van belang
dat dichter en publiek aan de clichés een meerwaarde kunnen toekennen
die de lyrische traditie hen aanreikt. Slechts zij die voldoende
vertrouwd zijn met de traditie kunnen aan een lied dus de volle betekenis
toekennen. De band tussen dichter en publiek wordt hierbij verstevigd
aangezien de poëtische wereld die in het lied werd opgeroepen
slechts kan bestaan bij de gratie van de gemeenschappelijke verbeelding.
6
Herkenbaarheid is voor deze lyriek zo belangrijk dat een te hoge
graad van originaliteit of individualiteit moet worden vermeden. En
toch dient de dichter de illusie in stand te houden dat zijn lyriek authentiek
is, de beschreven gevoelens echt zijn. Deze paradox wordt
door de hertog opgelost middels de gelijkschakeling van dichter en
minnaar. Hendrik beweert dat hij slechts kan zingen of dichten op het
moment dat de liefde hem daartoe in staat stelt. Als iedereen de macht
van de liefde zou kennen, dan zou niemand zich erover verbazen dat
de hertog van Brabant zijn eigen liederen weet te componeren, dat is
59