De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

5
JAN II EN JAN III (1294-1355)
‘Jan, Willem, Hendrik en Godfried: iedereen wil tegenwoordig gedichten
maken!’ Lodewijk van Velthem kan zijn ergernis niet onderdrukken
als hij ingaat op de literaire ontwikkelingen in het hertogdom
Brabant aan het begin van de veertiende eeuw. Werkend aan een uitvoerige,
geactualiseerde voortzetting van Jacob van Maerlants Spiegel
historiael, stoort de Brabantse dichter zich vooral aan literatuur waarin
de historische werkelijkheid geweld wordt aangedaan. Als we Velthem
mogen geloven, verschenen zulke gedichten rond 1315 met de regelmaat
van de klok. 1
Velthems felle uithaal is niet de enige aanwijzing dat er aan het begin
van de veertiende eeuw meer en meer Nederlandstalige teksten
werden geschreven in het hertogdom Brabant. Ook de opening van De
frenesie (‘De waanzin’) – een satirisch gedicht dat fragmentarisch en
anoniem is overgeleverd in een Brabants handschrift van omstreeks
1325 – lijkt tekenend voor het stormachtige literaire klimaat van dat
moment:
Het dicht al dat lepel lect:
Waendi dat ic bem vergect,
Dat ic oec niet dichte ende make,
Des nachts als ic niet en vake? 2
(Iedereen die met een lepel eet, maakt gedichten. Waarom zou ik
niet ook gedichten maken, ’s nachts als ik niet kan slapen?)
Maar belangrijker dan de kritische geluiden zijn natuurlijk de literaire
teksten waarvan er veel bewaard zijn gebleven. Zo bevat het handschrift
waarin De frenesie is overgeleverd tevens de Nederlandse vertaling die
een zekere Heinric van Brussel maakte van de succesvolle Roman de la
Rose, alsmede een anonieme bewerking van de Alexanderroman Voeux
du Paon die in het Nederlands bekend is geworden als de Roman van Cassamus.
3 Andere voorbeelden van teksten uit deze periode zijn de fragmentarische
Roman van Florimont, de Roman van Limborch en de Brabantse
versie van de Borchgravinne van Vergi. 4 En in hetzelfde jaar 1316
waarin de dorpspastoor van Veltem, Lodewijk, een punt zette achter de
Vijfde partie van de Spiegel historiael, gaf de Antwerpse dichter Jan van
99