De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

de stem van de meester
ten de Brusselse stadsmuren, waar zich in 1399 twee mirakels hadden
voorgedaan. 14 Dat deze Willem van den Heetvelde zo’n rijke verzameling
teksten bijeen kon brengen, laat zien dat de Nederlandstalige literatuur
in het stedelijke milieu – althans te Brussel – springlevend was.
Belangrijk is ook hetgeen zich in en om de Brabantse kloosters afspeelde.
Zo is recent duidelijk geworden welke belangrijke rol de kartuizers
van Herne in de tweede helft van de veertiende eeuw speelden
bij de vervaardiging en verspreiding van religieuze teksten, waarbij
vooral het werk van de anonieme bijbelvertaler van 1360 dient te worden
vermeld. Het is opvallend dat er ook hier banden zijn met het
Brusselse patriciaat met opdrachtgevers als Jan Taye en Lodewijc Thonis.
15 Verder kan worden gewezen op het klooster Groenendaal, waar
in de tweede helft van de veertiende eeuw monniken als Jan van Ruusbroec
en Jan van Leeuwen aan hun mystieke traktaten werkten. De
contacten die hertogin Johanna met Groenendaal onderhield, zijn
hierboven reeds vermeld. Later – tussen 1412 en 1415 – werd in dit
klooster in het Zoniënwoud vermoedelijk ook het Ridderboec geschreven,
een devotioneel traktaat waarin de eeuwige strijd van de gelovige
tegen het kwade op allegorische wijze wordt voorgesteld als een vorm
van geestelijke ridderschap. Waarschijnlijk vloeide dit proza uit de pen
van Pomerius – oftewel Hendrik uten Bogaert – die in 1411 als monnik
in Groenendaal was ingetreden, maar die daarvoor werkzaam was als
rector te Brussel en Leuven en in die laatstgenoemde stad tevens als
hertogelijk ambtenaar. 16 Het Ridderboec is opgedragen aan een niet
nader aangeduide ‘lieve vriend’ die kennelijk grote belangstelling toonde
voor een spirituele levenswijze en wellicht zelfs regelmatig binnen de
kloostermuren verbleef, maar als hoge edelman toch nauw met de wereld
verbonden bleef. Mogelijk gaat het om Engelbrecht van der
Marck, een hertogelijk raadgever die tussen 1413 en 1415 namens hertog
Anton optrad als burggraaf van Vilvoorde, maar die tevens bekendstaat
als een weldoener van de Groenendaalse kloostergemeenschap.
17
Hebben we hiermee laten zien dat er in de wijdere omgeving van het
hof een gevarieerde Nederlandstalige literatuur voorhanden was, een
aanwijzing dat de hertog zelf ook belangstelling had voor Nederlandstalige
literatuur is onder meer te vinden in de rekeningen. Het betreft
wederom een vermelding van toneelspel. Op 27 april 1414 laat de hertog
namelijk geld geven aan Jan d’Oude van Bruessel ende sinen medegesellen
omdat zij voor hem en zijn vrouw een spel speelden. 18 Zoals zo
vaak bij vermeldingen van toneelspel, tasten we in het duister over de
inhoud van het gespeelde. Ook over de maatschappelijke positie van
het gezelschap is weinig bekend. Dat het hier om beroepsspelers gaat is
niet waarschijnlijk. De leider van de toneelgroep schijnt in Brussel im-
144