De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

de stem van de meester
de patriciërs die het in de rijke Brabantse steden voor het zeggen hadden.
Meer en meer werden de gegoede burgers door Jan ii bij het bestuur
van het hertogdom betrokken, culminerend in het zogenaamde
Charter van Kortenberg dat de hertog kort voor zijn dood in 1312 uitgaf.
30 Voor het gebruik van het Nederlands schijnen deze ontwikkelingen
zeer positief te zijn geweest. Oorkonden voor de burgerij liet de
hertog steeds vaker in het Nederlands opstellen. En ook de hoge Brabantse
adel lijkt zich vrij snel te hebben aangepast. Waar de edellieden
in de tweede helft van de dertiende eeuw voornamelijk in het Frans
communiceerden, stapten zij in de loop van de veertiende eeuw steeds
vaker weer over op het Nederlands. 31
Het Nederlands begon in Brabant een sterkere positie in te nemen
en dat lijkt ook zijn weerslag te hebben gehad op het literaire leven aan
het hof. Een aanwijzing daarvoor is te vinden in de zogenaamde Vierde
Martijn, een tekst die werd geschreven in 1299, vijf jaar na het aantreden
van hertog Jan ii. 32 De anoniem gebleven auteur inspireerde zich
voor zijn 893 verzen tellende gedicht nadrukkelijk op Jacob van Maerlants
Wapene Martijn. Net als bij Maerlant worden twee gesprekspartners
ten tonele gevoerd – Jacob en Merten – die samen de toestand in
de wereld bespreken. Ook de gekunstelde dichtvorm – strofen van negentien
verzen met telkens twee rijmklanken – is gebaseerd op het
werk van de Vlaamse dichter. Toch zijn er ook markante verschillen
tussen de Wapene Martijn en de Brabantse navolging daarvan. Opvallend
in de Vierde Martijn is vooral de nauwe verbondenheid met de politieke
actualiteit en het sterke engagement. Het publiek wordt geconfronteerd
met een zeer uitgesproken visie op het dertiende-eeuwse fin
de siècle. Scherpe kritiek wordt geleverd op de verloedering in de
maatschappij. De aristocraten, die eigenlijk een voortrekkersrol behoren
te spelen, laten zich meer en meer leiden door persoonlijk gewin.
Overal worden de traditionele ridderlijke waarden losgelaten. Het lafhartige
optreden van de christenen in de strijd tegen de heidenen wordt
fel bekritiseerd. De schuld voor de ondergang van Acco in 1291 leggen
Jacob en Merten bij de paus, de geestelijke ridderorden en de koningen
van Engeland en Frankrijk. Een christelijke overwinning is volgens
hen onmogelijk als overal het erfrecht met voeten wordt getreden.
Wellicht geïnspireerd door de Chronica de origine ducum Brabantiae,
wordt expliciet verwezen naar de verraderlijke wijze waarop Hugo Capet
de macht greep ten koste van Karel van Neder-Lotharingen: daer
scoerde hi onse coronike (‘daarmee verstoorde hij onze kroniek’). 33
De Vierde Martijn werd geschreven voor een Brabants hofpubliek.
Dat blijkt onder meer uit de buitensporige aandacht voor de onrechtmatige
machtsovername door Hugo Capet aan het einde van de tiende
eeuw. Merten gaat zelfs zo ver de hoop uit te spreken dat hertog Jan ii
106