De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

de stem van de meester
Nederlandse, maar vooral ook de Franse literatuur in de beschouwing
te betrekken, is allereerst een genuanceerder beeld ontstaan van de
taalsituatie aan het Brabantse hof. Anders dan werd aangenomen,
bleek in de twaalfde eeuw het Nederlands – maar ook het Duits – een
dominante taal aan het hof te zijn geweest. Hoewel de situatie aan het
hof van Hendrik i en Hendrik ii onduidelijk bleef, moet het Frans in
de dertiende eeuw snel aan belang hebben gewonnen. Dat blijkt uit de
lyriek van en voor Hendrik iii en het ontstaan van teksten als Sone de
Nansay en de Puissance d’amour. Vervolgens lijkt in de eerste helft van
de veertiende eeuw de Franstalige literatuur in een marginale rol te
zijn gedrongen, totdat hertog Wenceslas vanaf 1356 het literaire leven
van nieuwe impulsen voorzag. Toch was het Nederlands vanaf dat
moment niet meer weg te denken uit het hofleven, ook al door het
toenemende belang van de steden. Zelfs onder de ‘Bourgondische’
hertogen Anton, Jan iv en Filips van Saint-Pol vinden we – naast
banden met de Franstalige cultuur – ook aanwijzingen voor een blijvende
invloed van het Nederlands. Hennen van Merchtenen wist waar
hij aan begon toen hij zijn Cornicke van Brabant schreef voor hertog
Anton.
De meertaligheid die de hofcultuur vanaf de dertiende eeuw kenmerkte,
neemt overigens niet weg dat het Nederlands en het Frans
voor de hertogen een verschillende betekenis hadden. Het Nederlands
was toch vooral de taal waarin met de onderdanen werd gecommuniceerd.
De Slag bij Woeringen van Jan van Heelu en het gedicht Van den
ever waren niet zozeer op intern gebruik aan het hof gericht, maar
mikten op een veel breder Brabants publiek. Omgekeerd richtten ook
nogal wat Brabanders zich in het Nederlands tot de hertogen, zoals
bijvoorbeeld Jan van Boendale. Anderzijds kan het geen toeval zijn
dat de literatuur waarin de persoonlijke inbreng van de hertogen het
sterkst voelbaar is, toch in het Frans werd geschreven. Daarbij kan
worden gedacht aan prachtige teksten als de Puissance d’amour en de
Prison amoureuse, maar natuurlijk ook aan de lyriek van hertog Hendrik
iii en hertog Wenceslas. De keuze voor het Frans zal niet alleen
door de reële talenkennis van de hertogen zijn ingegeven – Wenceslas
sprak bijvoorbeeld ook perfect Duits – maar dient ook te worden verklaard
vanuit het prestige dat het Frans genoot. Het was de taal waarin
de West-Europese adel onderling communiceerde en daarmee ook
de taal waarin het hoofse gedachtegoed het sterkst tot ontwikkeling
was gekomen. 33 Op het gebied van ridderepiek en lyriek liep de Nederlandse
literatuur nu eenmaal hopeloos achterop, enkele uitzonderingen
daargelaten. Dat de hertogen gevoelig waren voor de internationale literaire
mode, komt overigens ook naar voren in de lyriek van Jan i. In
de vorm sluiten diens liedjes nauw aan bij de Franse formes fixes, ter-
168